Η Άγνωστη Τοπική Αυτοδιοίκηση (Του Παναγιώτη Παπαγαρυφάλλου - Συνέχεια 4η)

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ Η ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ 1.  Πριν άπ' όλα πρέπει νά σημειώσουμε ότι κατά την μακραίωνη περίοδο της τουρκικής δουλείας, ό θεσμός των αυτοδιοικουμένων ελληνικών κοινοτήτων δέν λειτούργησε ομοιόμορφα στό υπόδουλο Γένος, αλλά παρουσίαζε μιά ποιλόμορφη λειτουργία, ή οποία ήταν συνέπεια του διαφορετικού τρόπου διοικήσεως στά διάφορα μέρη της Ελλάδος. Είναι ιστορικό γεγονός ότι τό κοινοτικό πνεύμα καί ό κοινοτισμός, μέ τίς αρχαιοελληνικές καταβολές, λειτούργησε κατά θαυμαστό τρόπο κάτω από τόν Τούρκο δυνάστη, και μέ πυρήνα τήν κοινότητα αποτέλεσαν τό κρηπίδωμα τής εθνικής συνοχής τών Ελλήνων συντελώντας αποφασιστικά στή διατήρηση τών εθίμων, τών πολιτιστικών καί εθνικών παραδόσεών τους, τής γλώσσας καί θρησκείας τους. Από τήν άποψη αυτή μπορούμε νά πούμε ότι ό κοινοτισμός τής τουρκοκρατίας διατήρησε σέ εγρήγορση τήν εθνική μας ταυτότητα60 καί τήν εθνική μας συνείδηση, στοιχεία απαραίτητα γιά τη διεξαγωγή ενός απελευθερωτικού αγώνα, όπως ό αγώνας του  '21. 2. Τό μεγάλο όμως ερώτημα είναι τούτο: Πού οφείλεται αυτό τό καταπληκτικό ιστορικό φαινόμενο: Όλοι, σχεδόν, οι ιστορικοί συμπίπτουν μέ τήν άποψη ότι από κάθε άλλο τό φορολογικό σύστημα τών Τούρκων ήταν εκείνο πού συντέλεσε στην ύπαρξη καί άνδρωση το θεσμού της Τ.Α., δεδομένου ότι οι κατακτητές ανέθεταν στους Έλληνες την είσπραξη των φόρων61. Κατά δεύτερο λόγο, έμμεσο, τό διοικητικό σύστημα των Τούρκων άσκησε κάποια επίδραση στον τρόπο λειτουργίας των ελληνικών κοινοτήτων καί στίς σχέσεις τους προς την τουρκική εξουσία62. Άλλοτε με υπογραφή ειδικών συνθηκών, άλλοτε με ειδικά «ουκάζια» καί άλλοτε από τήν ανάγκη τηρήσεως τών τοπικών συνηθειών, οι Τούρκοι αναγνώριζαν λίγα ή πολλά προνόμια αυτοδιοικήσεως στά διάφορα μέρη της Ελλάδος, όπως π.χ. στά Άγραφα, στα  Ζαγόρια, στή Μακεδονία, στά νησιά του Αιγαίου, στην Πελοπόννησο κ.τ.λ. Παράλληλα, σε περιοχές πού ήταν απρόσιτες γιά τον  κατακτητή, όπως π.χ. στά ορεινά συγκροτήματα του Ολύμπου, τής Πίνδου, του Πηλίου κ.τ.λ. όπου ζούσαν οι αρμαιωλοί καί κλέφτες, λειτουργούσε ό κοινοτισμός εντελώς αυτόνομα. Αυτή όμως η αυτόνομος εξουσία υπήρχε καί λειτουργούσε καί σέ μερικά νησιά, όπως π.χ. στα,  Ύδρα, Σπέτσες Ψαρά, Ικαρία καί Χίο, στην οποία οι δημογέροντες ασκούσαν «αληθή κυβερνητικήν έξονσίαν... τήν οποίαν επεξέτειναν και εις αυτήν τήν Ιδιωτικήν ζωήν»63. Τό ίδιο64 συνέβαινε καί στην 'Ύδρα, τις Σπέτσες καί Ψαρά. Επίσης στην Ικαρία, ή οποία αυτοδιοικείτο με τους προεστώτες, εκλεγόμενους από τό λαό, όχι με βάση κάποιους γραπτούς κανόνες αλλά με τα υπάρχοντα έθιμα των κατοίκων του νησιού65 Διοικητική αυτονομία είχαν και τα Αμπελάκια της Θεσσαλίας όπου ως γνωστό  λειτούργησε ο πρώτος ίσος συνεταιρισμός του κόσμου, κάτω από το καθεστώς της τουρκοκρατίας66  Πολλές γραπτές πηγές, γράφει ό Γιάννης Κορδάτος, επιβεβαιώνουν τήν ύπαρξη προνομίων, χορηγουμένων από τους Τούρκους, γιά τό αυτοδιοικούμενο σύστημα των Αμπελακίων67 Στ'Αμπελάκια «δεν ήτο επιτετραμμένη ή είσοδος και η διαμονή των Τούρκων»68.  Παντού όπου υπήρχαν τέτοιες κοινότητες, αυτοδιοικούμενες, σημειώθηκε πρόοδος69 καί υπήρχε μεγάλη ομόνοια μεταξύ των κατοίκων70, δεδομένου ότι τό κοινοτικό ταμείο Χρησιμοποιείτο συχνά «γιά τη διευκόλυνση καί επέκταση των εμπορικών συναλλαγών»71. 3. Αυτό, λοιπόν, τό κοινοτικό πνεύμα, τό οποίο, όπως γράφει ό ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος72, «είχεν ρίζας βαθείας εν ταις έξεσι καί ταίς παραδόσεσι του ελληνικού έθνους», ή τουρκική κατάσταση τό βρήκε νά προϋπάρχει καί να ενεργεί, δεδομένου ότι ανέκαθεν αποτέλεσε ουσιώδες στοιχείο του δημοσίου  βίου των Ελλήνων. Πρόκειται γιά  έναν  θεσμό ό όποιος είναι σμιλευμένος με τη ζωή των Ελλήνων μέσα από την ανακύκληση των αιώνων καί των ιστο­ρικών μεταβολών. Τέλος, πρόκειται για έναν θεσμό, όπως αρκετές φορές τονίστηκε, «άνευ του οποίου το Ελληνικόν στοιχείον ήθελεν ίσως απορροφηθή υπό των κατακτητών, η δε ελληνική παλιγγενεσία ήθελε καταστή σχεδόν ανέφικτος». Την άποψη αύτη διατυπώνουν όλοι σχεδόν οι ιστορικοί καί διάφοροι συγγραφείς73.74.75.76 Κλείνω αυτό τό κεφάλαιο αναφέροντας ότι οι αρμο­διότητες των εκλεγμένων τοπικών αρχόντων ήταν πολλές: είσπραξη καί κατανομή των φόρων, διοίκηση της κοινοτικής περιουσίας, επίλυση τών ιδιωτικών διαφορών μέ συμβιβα­σμό, αμοιβαία διευκόλυνση τών κατοίκων,  διορισμός αγρο­φυλάκων, υδρονομέων, εκκλησιαστικών επιτρόπων καί δα­σκάλων, αστυνόμευση καί επιβολή προστίμου γιά τά ιδιωτι­κά αδικήματα, συντήρηση καί επισκευή τών εκκλησιών, ίδρυ­ση καί συντήρηση σχολείων, άσκηση αγορανομικών καί πο­λεοδομικών καθηκόντων, άσκηση εποπτείας στά κοινοτικά ιδρύματα, διατήρηση τών εθνικών εθίμων καί παραδόσεων, εκδίκαση ιδιωτικών διαφορών. Μ' άλλα λόγια τό περιεχόμε­νο τών αρμοδιοτήτων τών κοινοτήτων ήταν ουσιαστικό καί κάλυπτε όλα τά τρέχοντα τοπικά καί ανθρωπιστικά ζητήμα­τα.                                                                                                 (Συνεχίζεται) Σημειώσεις:   60  Για το ζήτημα αυτό πρβλ. και Π. Παπαγαρυφάλλου «Η Εθνική μας παράδοση», έκδ. «Πελασγός» Ι. Γιαννάκενας, Αθήνα 2012,σελ.57 επ. όπου το κεφάλαιο:: Η αποξένωση απ΄τον Ελληνικό Κοινοτισμό. 61  Π. Παπαγαρυφάλλου, Αι καταβολαί του θεσμού τής Τ.Α. έν Ελλάδι καί αι προσπάθειαι διοικητικής οργανώσεώς του, στην Επιθεώρηση Τ.Α., τεύχ. Α, 1974,. σ. 10 κε., πρβ. καί Β. Ανδρονόπουλου - Μ. Μαθιουδάκη όπ.π. σ. 34 κε. 62 Β. Ανδρονόπουλου - Μ. Μαθιουδάκη όπ.π. σ. 42 κε. 63 Π. Αργυροπούλου,Η Δημοτική διοίκησις έν Ελλάδι (Αθήναι 1843) Α, σ. 35. 64 Βλ. Π. Παπαγαρυφάλλου όπ. π. σ. 18 κε. 65 Χ. Παμφίλη, Ιστορία της νήσου Ικαρίας (Αθήνα 1980) σ. 9. 66 Π. Παπαγαρυφάλλου, Η διάρθρωση της -αγροτικής οικονομίας κ.τ.λ. όπ. π. σ. 89-104.                                                                                                     67 Γ. Κορδάτου,  Τα’ Αμπελάκια καί ό μύθος γιά τό συνεταιρισμό τους ,Αθήνα 1973) έκδ. β, σ. 21. 68 Γ. Ναύτη, Γενικαί αρχαί του εμπορίου καί ιστορία εκ του παρά τοις αρχαίοις καί βυζαντινοίς (Αθήναι 1859), σ. θ', σημ. 1. 69 Γ. Κορδάτου όπ. π., σ. 2. 70 Κ. Κούμα, Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων (Βιέννη 1832) τόμ. ΙΒ, σ. β. 71 Κ. Μοσκώφ, Η Εθνική καί κοινωνική συνείδηση στην Ελλάδα (1830-1909), εκδ. β (Αθήνα 1974) σ. 87, σημ. 1. 72 Κ. Παπαρρηγοπούλου όπ. π. τόμ. ΣΤ' σ. 114-115. 73 Γ. Φιλάρετου, Πολιτείαι καί Κοινότητες (Αθήναι 1902) σ. 17. 74  Π. Παπαγαρυφάλλου, Η διάρθρωση της αγροτικής οικονομίας κ.τ.λ. όπ. π. σ. 23-33. 75  Ε. Πρωτοψάλτη, Συνοπτική ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως του 1821 (Αθήναι 1971) σ. 15. 76 Κ. Μένδελσων, Ιστορία της Ελλάδος από τό 1453 (μετάφρασις Α. Βλά­χου) τόμ. Α (Αθήναι 1873) σ. 14.     ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΗ Οκτώβριος 2014