Αυτοεξάντληση του διαφωτισμού; Εξαρτάται από το τι ιστορικά σημαίνει η λέξη «φως».

 https://karavaki.wordpress.com/2020/10/16/la-fin-des-lumieres/

Την κρίση που ζούμε κάποιοι δεν την αντιλαμβάνονται. Από τους υπόλοιπους, πολλοί την αντιλαμβάνονται ως παρέκκλιση / εκτροπή από την «διαρκή πρόοδο», ως έκπτωση από το [ύψιστο] «ευρωπαϊκό κεκτημένο». Γι’ αυτό και ζητούν «επανάκτηση δικαιωμάτων, δημοκρατίας, δικαιοσύνης». Σωστά; Εξαρτάται από το τι σημαίνει ιστορικά η λέξη «φως». Αν ο μοναδικός φωτισμός ήταν αυτός που περιγράφεται στα δυτικά βιβλία, τότε καλώς. Έχει δίκιο και ο Γιώργος Καραμπελιάς. Ο τερατώδης μετανθρωπισμός και ο τεχνολογικός φασισμός που εντοπίζει, προέρχεται από μια ύβρη του διαφωτισμού. Είναι ένα απρόβλεπτο, φυσιολογικό φαινόμενο, για την ανατροπή του απαιτείται μια νέα Ρομαντική Επανάσταση.

Αν όμως ο γνωστός μας «διαφωτισμός» δεν είχε ιστορική μοναξιά, αν δεν ήταν πρωτογενής, αν η «αναγέννηση» δεν ξεκίνησε από μια δυτική ανάγκη, τότε, σήμερα εφευρίσκεται ένας ακόμη πλασματικός εχθρός που καταβροχθίζει τις πολιτικές-υλιστικές ελευθερίες και την «ανεκτικότητα» που η Συνθήκη της Βεστφαλίας εξέφρασε.

Στην καλύτερη περίπτωση εφευρίσκεται μια φυσική εξάντληση της προόδου, ένα πεπερασμένο όριο που ελάχιστοι -όπως ο Malthus- είχαν προβλέψει. Αν η «οικολογία» είναι ο προστάτης του αυτοεξαντλημένου διαφωτισμού και του ορθού λόγου, τότε η λύση φαντάζει κάτι σαν Greta Thunberg. Αντίστοιχα, στον τομέα της υγείας η λύση είναι ένας συνδυασμός Ghebreyesus-Gates. Αν και η πιο απλή λογική έχει πάει περίπατο και ο διαφωτισμένος δυτικός άνθρωπος αδυνατεί πλέον να διακρίνει ως ψέμα το 1+1=3, τότε, ναι, η διάκριση των εξουσιών και η κοινοβουλευτική δημοκρατία μπορεί να ήταν μια αγαθή πρόθεση εκκοσμίκευσης στην οποία απρόσμενα παρεισέφρησε το χρηματιστήριο, το ιδιωτικό νόμισμα, ο δανεισμός και η διαφθορά των συνειδήσεων.

Σε αντίθετη περίπτωση, ο Μάνος Δανέζης έχει δίκιο και οι βασικές ελλείψεις στην ανάλυση του Γ. Καραμπελιά είναι η απροσωποποίηση του φωτισμού, ο μη καταλογισμός μακροπρόθεσμων προθέσεων, η λανθασμένη ταυτοποίηση του φωτός και η ελλιπέστατη ιστορική διαπραγμάτευση που προφανώς οφείλεται στην αναπαραγωγή μιας σκόπιμης αντιστροφής. Στην περίπτωση αυτή, η οδυνηρή κατάσταση που ζούμε και η αναμενόμενη επιδείνωσή της, δεν είναι άλλο από την προδιαγεγραμμένη πραγμάτωση του δυτικού διαφωτισμού, ο οποίος δεν εξαντλήθηκε αλλά μέστωσε και παράγει τους καρπούς του.

Στέργιος Ζυγούρας