Πώς γιορτάζονται τα Χριστούγεννα σε κάθε περιοχή της Ελλάδας

https://olympia.gr/2017/12/24/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%81%CF%84%CE%AC%CE%B6%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%8D%CE%B3%CE%B5%CE%BD%CE%BD%CE%B1-%CF%83%CE%B5-%CE%BA/

Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με λαμπρότητα σε κάθε περιοχή της Ελλάδας και μέσα στα χρόνια, κάθε τόπος απέκτησε τα δικά του έθιμα και τις δικές του παραδόσεις για το εορτασμό αυτή της ημέρας.

Στην Πελοπόννησο, όπως σε όλη την Ελλάδα, οι μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς εορτάζονται με έθιμα και παραδόσεις που φέρουν τη σφραγίδα του τόπου που γεννήθηκαν:

Αρκαδία

Αρκετά από τα παραδοσιακά έθιμα της Αρκαδίας για την περίοδο των Χριστουγέννων εξακολουθούν να τηρούνται, κυρίως στα ορεινά χωριά.

Συγκεκριμένα, την παραμονή των Χριστουγέννων οι κάτοικοι τοποθετούν ένα μεγάλο κούτσουρο στο τζάκι, ώστε να καίει όλη την ημέρα, «για να ζεσταίνει την Παναγία που γεννούσε». Επίσης, οι γυναίκες καθαρίζουν τις εικόνες του σπιτιού, με βαμβάκι και κρασί.

Ένα ακόμα έθιμο είναι το Χριστόψωμο. Οι νοικοκυρές παρασκευάζουν το ψωμί του Χριστού, με κομμάτια από σύκα και στην επιφάνειά του κεντούν στολίδια και πλέκουν σταυρούς.

Ακόμα, σε αρκετά χωριά ζυμώνουν ένα κομμάτι ψωμί που διαμόρφωναν σαν χέρι και το τοποθετούν στον τοίχο κάτω από το εικόνισμα. Αυτό το ψωμί το ονομάζουν το χέρι του Χριστού.

Αργολίδα

Στην Ερμιόνη ο «Γιάλα – Γιάλα» είναι η γιορτή των Θεοφανείων. Τα ξημερώματα οι νέοι, που θα βουτήξουν αργότερα στη θάλασσα για να πιάσουν το σταυρό και την εικόνα της Παναγίας, περνούν από σπίτι σε σπίτι, όπου δέχονται κεράσματα και ευχές, τραγουδώντας, το «Γιάλα – Γιάλα».

Την προηγούμενη ημέρα, συγκεντρώνονται στο λιμάνι και στολίζουν τις βάρκες, με φύλλα φοίνικα.

Από αυτές τις βάρκες οι νέοι τραγουδούν το «Γιάλα –Γιάλα», μέχρι ο ιερέας να ρίξει στη θάλασσα το σταυρό και την εικόνα της Παναγίας

Στη Νέα Κίο ανήμερα των Θεοφανίων τηρείται το έθιμο του πυροβολισμού των τενεκέδων μέσα στη θάλασσα και η ρίψη του νεότερου καπετάνιου στο νερό.

Μετά τη ρίψη του σταυρού στη θάλασσα, όσοι βούτηξαν για να τον πιάσουν, παίρνουν στα χέρια τους τον νικητή και τον περιφέρουν σ’ όλη την περιοχή, ενώ προηγουμένως έχουν βουτήξει στη θάλασσα τον νεότερο καπετάνιο της πόλης.

Επίσης, μετά το τέλος της τελετής τοποθετούνται στα ανοιχτά πολλοί άδειοι και σφραγισμένοι τενεκέδες που επιπλέουν. Στην συνέχεια οι βαρκάρηδες πυροβολούν τους τενεκέδες, προκαλώντας μεγάλο θόρυβο.

Μάνη

Κατά τη διάρκεια της εορταστικής περιόδου τηρείται το έθιμο της παρασκευής τηγανίδων και χριστόψωμων.

Οι τηγανίδες, φτιάχνονται σε διάφορα σχήματα τις ημέρες των Χριστουγέννων και των Θεοφανείων, ενώ όταν η νοικοκυρά παρασκευάζει την τηγανίδα σε σχήμα σταυρού, εύχεται «να σταυρωθούν τα κακά και του χρόνου».

Επίσης, κάθε οικογένεια, κόβει στο εορταστικό τραπέζι των Χριστουγέννων το παραδοσιακό χριστόψωμο, το οποίο είναι στολισμένο με σταυρούς.

Μεσσηνία

Αμέσως μετά την αλλαγή του χρόνου οι οικογένειες περιμένουν να έλθει στο σπίτι ένα μικρό παιδί για να τους κάνει ποδαρικό, ώστε ο νέος χρόνος να τα φέρει όλα καλότυχα. Στη συνέχεια του ζητούν να πατήσει ένα σίδερο, για να είναι όλοι υγιείς.

Παράλληλα, η νοικοκυρά προσφέρει γλυκά στο παιδί που κάνει ποδαρικό για το καλό του χρόνου.

Ακόμη, αν ανήμερα της Πρωτοχρονιάς έχει καλοκαιρία πιστεύεται πως ο καιρός θα είναι ο ίδιος για 40 μέρες, ενώ αν υπάρχει κακοκαιρία, αυτή θα εξακολουθήσει επίσης για 40 μέρες.

Ένα ακόμη έθιμο είναι το σπάσιμο του ροδιού. Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, ο νοικοκύρης παίρνει μαζί του στην εκκλησία ένα ρόδι. Όταν επιστρέφει σπίτι ανοίγει ο ίδιος την πόρτα, ώστε να είναι ο πρώτος που θα κάνει ποδαρικό, κρατώντας το ρόδι στο χέρι. Κατόπιν το ρίχνει κάτω με δύναμη για να σπάσει.

Κορινθία

Στην περιοχή της Νεμέας υπάρχει το έθιμο της ψυχοκόρης. Συγκεκριμένα, ανήμερα τα Χριστούγεννα, όταν τα μέλη της οικογένειας επιστρέφουν από την εκκλησία, η έφηβη κόρη τούς περιμένει με παραδοσιακά εδέσματα, όπως μελομακάρονα τηγανόψωμα, δίπλες, κουραμπιέδες κ.α. ενώ στον άνδρα προσφέρεται και λικέρ. Επίσης, την παραμονή των Χριστουγέννων τοποθετούν κλαδιά πάνω από τα τζάκια και σκεπάζουν τα γλυκά, για να μην τα πειράξουν οι καλικάντζαροι.

Αιτωλοακαρνανία

Στην Κατούνα της Αιτωλοακαρνανίας αναβιώνει ένα από τα παλιότερα έθιμα. Πρόκειται για τη γιορτή της τσιγαρίδας, δηλαδή το τσιγάρισμα του χοιρινού κρέατος μαζί με το λίπος του. Αυτή ήταν παραδοσιακή μέθοδος που χρησιμοποιούσαν οι οικογένειες για τη διατήρηση του κρέατος κατά τη χειμερινή περίοδο.

Σε κάθε γειτονιά οι οικογένειες άναβαν μεγάλες φωτιές, τοποθετούσαν το καζάνι με το χοιρινό και επικρατούσε εορταστική ατμόσφαιρα μέχρι να ολοκληρωθεί το μαγείρεμα του κρέατος.

Ξεχωριστές παραδόσεις έχουν και οι κάτοικοι στη Μακεδονία:

Οι Μωμόγεροι στην Κοζάνη

Το εθιμικό δρώμενο των Μωμόγερων, ένα από τα πιο γνωστά δρώμενα του εορταστικού δωδεκαημέρου, ξεκινά την επόμενη των Χριστουγέννων και διαρκεί έως και λίγο μετά την εορτή των Φώτων.

Οι χορευτικοί θίασοι των Μωμόγερων αποτελούνται από μια ομάδα νεαρών που είναι οι χορευτές ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους στολές όπου πειθαρχούν στις εντολές και εκτελούν παραγγέλματα του αρχηγού της ομάδας. Επίσης τη νύφη και τον διάβολο ή κάποιον ντυμένο ως γέρο που κατά τη διάρκεια του δρώμενου θα προσπαθήσει να κλέψει την νύφη. Το κλέψιμο της νύφης είναι κοινό, το συναντά κανείς σε όλους τους θιάσους και τις παραλλαγές του εθίμου και συμβολίζει, όπως λέγεται, την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Πλούτωνα. Το περιεχόμενο των παραστάσεων του θιάσου είναι κατά κανόνα κωμικό και ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να λάβει και κοινωνικές διαστάσεις

Συνοδεία της ποντιακής λύρας οι Μωμόγεροι γυρίζουν όλες τις γειτονιές του χωριού, χορεύουν και τραγουδούν σε κάθε σπίτι με ευχές για τη νέα χρονιά. Το έθιμο μπορεί να διαρκέσει μέχρι και τρεις ημέρες και ολοκληρώνεται αφού τα Μωμογέρια περάσουν από όλα τα σπίτια.

Πραγματοποιείται σε οκτώ δημοτικά διαμερίσματα της Κοζάνης, Τετράλοφος, Άγιος Δημήτριος, Αλωνάκια, Σκήτη, Πρωτοχώρι, Κομνηνά, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και συνδέεται με την ισχυρή παράδοση που κράτησαν ζωντανή οι πρόσφυγες που προέρχονταν από ορισμένες περιοχές του Πόντου.

To έθιμο των Μωμόγερων συμπεριελήφθηκε- πριν από έναν χρόνο -μετά από πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (ΟΥΝΕΣΚΟ).

Τα Ρουγκατσιάρια

Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς λίγο πριν την αλλαγή του χρόνου στα περισσότερα ορεινά χωριά του Βοΐου Κοζάνης και των Γρεβενών αναβιώνουν τα Ρουγκατσάρια. Οι νέοι του χωριού, ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους στολές, άλλοι μεταμφιεσμένοι φορώντας προβιές και κεφάλια ζώων, άλλοι με αυτοσχέδιες μάσκες αλλά με κεντρικό πρόσωπο την «μπούλα» που είναι άντρας μεταμφιεσμένος σε νύφη και τον «ρογκατσιάρη» δηλαδή τον αράπη, περνούν από όλα τα σπίτια πίνοντας, χορεύοντας και ανταλλάσσοντας ευχές και πειράγματα με τους οικοδεσπότες. Ο ρογκατσιάρης έχει μαύρο πρόσωπο από το φούμο, καμπούρα και είναι ζωσμένος στην μέση και την πλάτη του με κυπροκούδουνα από τα γιδοπρόβατα. Στα χέρια του κρατά ένα ρόπαλο, σαν όπλο και μ’ αυτό υπερασπίζεται την «μπούλα», την οποία καθ’ όλη τη διάρκεια της βραδιάς έως και την άλλη μέρα το πρωί, κάποιοι προσπαθούν να κλέψουν. Ο ρογκατσιάρης μαζί με την υπόλοιπη ομάδα ζωσμένοι με τα κυπροκούδουνα κάνουν όσο το δυνατόν περισσότερο θόρυβο, για να εξαφανιστούν όπως λένε οι καλικάντζαροι.

Το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς και αφού έχουν περάσει απ’ όλα τα σπίτια, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία και συνοδεία με χάλκινα, νταούλια και ζουρνάδες στήνουν ένα τρικούβερτο γλέντι. Σε πολλά χωριά των Γρεβενών και του Βοΐου Κοζάνης μπορεί να συναντήσει κανείς την παραμονή και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς εικόνες και στιγμιότυπα του εθίμου που έλκει τις ρίζες του από τα Ρωμαϊκά Σατουρνάλια

Έθιμο της Πατερίτσας

Το πρώτο καρναβάλι της χρονιάς είναι στο Άργος Ορεστικό Καστοριάς και διαρκεί δύο ημέρες. Το κυρίαρχο στοιχείο στην παρέλαση είναι η πολιτική και κοινωνική σάτιρα, διακωμωδείται κάθε κοινωνική έκφανση, ενώ ξεχωριστή θέση στη σάτιρα έχει το έργο και η παρουσία των τοπικών πολιτικών της περιοχής. Ακόμη δεν ξεφεύγει από την ανατρεπτική σάτιρα των «μπουλουκιών» οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής των κατοίκων αυτής της μικρής κωμόπολης. Η σάτιρα είναι αστείρευτη και πολλά θέματα της αντλούνται από την επικαιρότητα, με αποτέλεσμα η παρέλαση να παίρνει κάποιες στιγμές και μορφή πολιτικής επιθεώρησης. Στο τέλος δεν υπάρχει τίποτα άλλο παρά μουσική. Είναι μοναδική εμπειρία να βρεθεί κανείς στην πλατεία τους Άργους Ορεστικού, όπου μετά το πέρας της παρέλασης δεκάδες τοπικές και βαλκανικές ορχήστρες του δρόμου – οι καλύτερες στο είδος τους – με χάλκινα και πνευστά παίζουν τοπικούς και βαλκανικούς μουσικούς σκοπούς με το γλέντι και το ξεφάντωμα να απλώνεται σε όλη την πόλη.

Στα περισσότερα έθιμα του εορταστικού δωδεκαημέρου οι πρωταγωνιστές είναι μόνο άνδρες και όπως επιτάσσει η παράδοση σε κάποιες περιπτώσεις μεταμφιέζονται σε γυναίκες. Όμως, στο Άργος Ορεστικό σκέφτηκαν ότι πρέπει να υπάρχει και μια μέρα για τις γυναίκες όπου την επόμενη της παρέλασης της Πρωτοχρονιάς όλες οι γυναίκες της πόλης ανεξαρτήτως ηλικίας μεταμφιέζονται και παρελαύνουν με πνεύμα ελευθερίας στους κεντρικούς δρόμους. Κρατούν στο χέρι τους μια μαγκούρα, «πατερίτσα» για να γλυτώνουν από τα πειράγματα των ανδρών που προσπαθούν να τις αναγνωρίζουν. Είναι μια πολύ δυνατή γιορτή που αξίζει να την ζήσει ο επισκέπτης.

Τα Ραγκουτσάρια Καστοριάς

Μετά τη ρίψη του σταυρού και τον αγιασμό των υδάτων ξεκινούν τα πρώτα μπουλούκια, οι παρέες να εμφανίζονται στους κεντρικούς δρόμους και την πλατεία Ομόνοιας.

Τη δεύτερη μέρα, ανήμερα του Αϊ Γιαννιού, οι παρέες πηγαίνουν στα σπίτια για «να διώξουν τα κακά πνεύματα» και να παροτρύνουν την οικογένεια να συμμετέχει στο γλέντι. Το βράδυ όλες οι παρέες κατακλύζουν την οδό Μητροπόλεως, με χάλκινα και πνευστά συμμετέχουν σ’ ένα ξέφρενο γλέντι που κρατά μέχρι το πρωί. Για πολλούς αυτή η βραδιά θεωρείται μια από τις πιο χαρακτηριστικές των Καστοριανών Ραγκουτσαριών.

Την τρίτη ημέρα οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με τη μεγάλη παρέλαση των αρμάτων και των μεταμφιεσμένων που είναι οργανωμένοι σε μπουλούκια ή παρέες μπουλουκιών που ξεκινά από το Δημαρχείο, φτάνει στην πλατεία Ομονοίας, και καταλήγει στην πλατεία, στην μεσαιωνική πλατεία Ντολτσό. Η παρέλαση διαρκεί αρκετές ώρες, και λαμβάνουν μέρος ακόμη και τα σχολεία της πόλης. Τους καρναβαλιστές συνοδεύουν παρέες μουσικών με πνευστά και χάλκινα προερχόμενες από τις γύρω περιοχές της Μακεδονίας αλλά και διάσημες μπάντες από τη Σερβία, τη Βουλγαρία και τα Σκόπια, αποτελούμενες από 5 έως 12 άτομα

Το τριήμερο 6, 7 και 8 Ιανουαρίου για όσους επισκέπτες βρεθούν στην Καστοριά θα είναι μια δυνατή ανάμνηση κεφιού χαράς σε μια περιοχή που περιβάλλει με φροντίδα τα ήθη και έθιμα της.