Η Ελενίτσα ερωτεύεται εις την πόλιν του Κωνσταντίνου (1792), …αλλά προς Θεού! όχι με στόχο πολιτικό

https://karavaki.wordpress.com/2017/05/21/kwnstantinos-elenh/

by karavaki

Σε συνέχεια περσινής ανάρτησης σχετικά με την σύνδεση της 21ης Μαΐου με το 1821, περνάμε στο λογοτεχνικό πεδίο. Τα τελευταία χρόνια νέα στοιχεία της φαναριώτικης λογοτεχνίας έρχονται στο φως. Η ειδικευμένη νεωτερικότητα στερείται πια τον Κ. Δημαρά, έχει όμως άλλους για να πιστοποιήσουν την πορεία της ελληνικής γλώσσας και την σύνδεσή της με την εθνική ταυτότητα, όπως τους Beaton και Mackridge. Όπως είναι αναμενόμενο, όχι μόνον βρίσκει την φαναριώτικη στιχουργική-πεζογραφία άσχετη με την Επανάσταση, αλλά και χωρίς αισθητική αξία ή διασκεδαστική. Σπεύδει μάλιστα να πει ότι ήδη προεπαναστατικά ο όρος «Φαναριώτες» είχε λάβει την γνωστή ως σήμερα αρνητική σημασία. Αυτό, βέβαια, που αποσιωπά η δυτικόφιλη πλευρά είναι το γιατί υπάρχει τόσο μένος εναντίον των Φαναριωτών, με αποτέλεσμα να παίρνει η μπάλα και τους δυτικόφιλους Φαναριώτες που αποτέλεσαν μια καθυστερημένα εμφανιζόμενη, αλλά καίρια μειοψηφία.

Παραγνωρίζει το γεγονός ότι η αναγέννηση είναι γένους ελληνικού και ότι η κυοφορούμενη Επανάσταση έχει Πατριαρχικό πυρήνα και προηγείται της Γαλλικής εξέγερσης. Ειδικά σ’ αυτό το σημείο έχει πέσει τόσο σκότος από τον διαφωτισμό (της Δύσης), ώστε και το όνομα ακόμα του Αλέξ. Ι. Μαυροκορδάτου φιραρή να είναι άγνωστο. Ο Κ. Θ. Δημαράς που τον περιποιήθηκε δεόντως ως λογοτέχνη, είναι ο ίδιος που ανακάλυψε τον μετακενωμένο «νεοελληνικό διαφωτισμό» και αυτός που έσπευσε την δεκαετία του 1960 να προλογίσει με την δέουσα απρέπεια την παιδικά πειραγμένη και χαλκευμένα τιτλοδοτημένη «αυτοβιογραφία Καποδίστρια», προκειμένου ο «κυβερνήτης» να βγαίνει έξω από το κάδρο της «δυτικοθρεμμένης» ελληνικής έγερσης. Αφού ο Φαναριώτης φιραρής έχει μεταλλαχθεί και στην Εταιρεία των Φιλικών, έρχεται η σειρά της αποκάλυψης ενός φαναριώτικου λογοτεχνικού λιβέλου κατά του Φαναριώτη με τίτλο «Αλεξανδροβόδας ο ασυνείδητος» (βοϊβόδα / βόδα = οπλαρχηγός / ηγεμών). Γράφτηκε από τον Γεώργιο Ν. Σούτσο. Βρέθηκε στο Βουκουρέστι και πρωτοεκδόθηκε το 1998.

Ας επικεντρωθούμε όμως στο άγνωστου συγγραφέα έργο «Έρωτος αποτελέσματα» για ένα σύντομο σχόλιο. Είναι το παλιότερο, γνωστό σήμερα, έργο φαναριώτικης λογοτεχνίας. Περιέχει τρεις ηθικοερωτικές ιστορίες. Απόσπασμα αυτού περιλαμβάνεται στα κείμενα Νεοελληνικής λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου. Η πρώτη ιστορία αφηγείται τον έρωτα του Γεωργάκη. Ξεκινάει ως εξής:

Έρωτος αποτελέσματα – Ιστορία πρώτη

Περιέχουσα

Τον σφοδρόν έρωτα ενός νέου Κωνσταντινουπολίτου

Η Κωνσταντινούπολις η βασιλεύουσα της Τουρκίας και θρόνος του Σουλτάνου, είναι μια πόλις, ήτις κείται μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, και είναι ένα ωραιότατον σύνορον αυτών των δυο περιφήμων και πολυανθρώπων μερών ταύτης της σφαίρας, του οποίου η ωραιότης και η τοποθεσία παρεκίνησε και εκείνον τον ενδοξότατον βασιλέα, τον μέγαν, λέγω, Κωνσταντίνον να αφήση τον θρόνον της Ρώμης, ή καλήτερα να ειπώ, να μετακομίση τον θρόνον εκείθεν εις αυτόν, δια τούτο και νέα Ρώμη εκλήθη, και Κωνσταντινούπολις, οπού προτήτερα ήτον μόνον ένα μικρόν καστράκι, Βυζάντινον καλούμενον.

Αυτή, λέγω, η πόλις έχει, από το ένα μέρος την Μαύρην Θάλασσαν, και από το άλλο την Άσπρην· και η μεν Μαύρη δι αυτής εισρέουσα κάμνει διάφορα ρεύματα και τριγυρίσματα, και τέλος χύνεται εις την Άσπρην· αύται, λέγω αι δύο Θάλασσαι, τόσην ωφέλειαν προξενούν εις αυτήν την ένδοξον βασιλεύουσαν, όσην ωραιότητα φέρουν εκείνοι οι επτά αυτής λόφοι, από τους οποίους και Επτάλοφος επωνομάσθη, οι οποίοι λόφοι άλλοι μεν είναι σκεπασμένοι με διάφορα παλάτια, άλλοι δε με διαφόρους μπαχτζέδες και περιβόλια, εις τα οποία πάντοτε πνέουν εκείναι αι λεπταί αύραι, οπού αυξάνουν και τρέφουν τον έρωτα.

Ποιος ήταν ο έρωτας του τζελεπή (άρχοντα) Γεωργάκη; Η αξιέραστη κοκωνίτζα Ελενίτζα. Ιδού τι γράφει το πρώτο από τα πάμπολλα ερωτικά ραβασάκια που της δίνει μέσω του υπηρέτη της να διαβάσει:

Αξιέραστή μοι κυρία Ελενίτζα !

Τα θέλγητρα που έχεις, αγάπημ’ φυσικά,

Και εις αυτά τα άψυχα είναι ελκυστικά,

Δύνανται να βιάζουν κάθε σκληρήν καρδιά,

Στο να δεχθή προθύμως βαρύτατην σκλαβιά.

Πράγμα κανένας τρόπος δεν ειν’ ν’ αντισταθή,

Που με το θελημά του να μη παραδοθή.

Έτζι κ’ εγώ με πρώτην δικήν σ’ ευθύς ματιά,

Του έρωτος επήρα στο στήθος σαϊτιά.

Τζαρές ποσώς δεν ήτον να εναντιωθώ,

Μον’ έπρεπε να κλίνω και να σ’ υποταχθώ.

Γιατ’ έχεις τρόπους φως μου, και τζάπια θαυμαστά,

Και νούρι και αέρας με βτζούτι τεριαστά.

Ξεύρεις, μεταχειρίζεσαι δεσμούς ερωτικούς,

Πού δένεται καθένας, χωρίς λογαριασμούς.

Καιρόν ποσώς δεν δίδεις, κανείς να στοχασθή,

Κ’ ευθύς που σε κυττάζη, ανάγκη να πιασθή.

Ο δούλος της Γ.

Όπως ήταν φυσικό, την «ρωμαϊκή» γλώσσα (romaic την ονομάζουν και οι δυτικοί), δηλαδή την τρέχουσα δημώδη ελληνική, αμφότερες οι πλευρές επιχείρησαν να απαλλάξουν από τις τουρκικές λέξεις, όμως ξεκίνησε και πόλεμος επιχειρημάτων (και χαρακωμάτων) για το ποια διάλεκτο έπρεπε να «φορέσει» το κυοφορούμενο ελληνικό κράτος. Παραμένει λοιπόν το ερώτημα, ποια από τις δυο πλευρές -η δυτικόφιλη ή η χριστιανική- προσπάθησε να περάσει μηνύματα στο ευρύ κοινό μέσω έργων όπως το «Έρωτος αποτελέσματα»; Ποια πλευρά είχε ανάγκη εξύμνησης της Κωνσταντινούπολης και υπενθύμισης της ρωμέικης ιστορίας της μέσω του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και της «Ελενίτσας«; Ποια πλευρά έβαλε στον υπότιτλο τα «πολιτικά» (πολίτικα) τραγούδια που τα έγραψε «μεν» στην «απλήν ημών διάλεκτον», τα αφιέρωσε «δε» σ’ έναν ευγενέστατο (κ.κ.) άρχοντα; Το έργο τυπώθηκε στην Βιέννη το 1792 υπό τα αρχικά Ι.Κ. Ακολούθησαν επανεκδόσεις μεταξύ των οποίων το 1809 και το 1836, η τελευταία στην Βενετία.

Έκδοση 1809

Έκδοση 1836

Στέργιος Π. Ζυγούρας