Χρήμα - Κυριαρχία και Ελευθερία
Ένα τραγικό ερώτημα του "Πολίτη της Γενεύης", Ζ.Ζ.Ρουσσώ, ο οποίος εδώ και δύο αιώνες διαπορώντας για την κατάντια των ανθρωπίνων κοινωνιών, ρωτούσε: "Ο άνθρωπος γεννήθηκε ελεύθερος και αυτός είναι παντού σε αλυσίδες. Ο ένας θεωρεί τον εαυτό του εξουσιαστή των άλλων, αλλά παραμένει περισσότερο σκλάβος από ό,τι αυτοί".
Μετά τη διαπίστωση αυτή, ο συγγραφέας του περίφημου "Κοινωνικού Συμβολαίου" ερωτά: "Πώς προκλήθηκε αυτή η αλλαγή;"
Ο γνωστός οικονομολόγος Σπύρος Λαβδιώτης, από τον οποίο αντλώ το παράθεμα αυτό, το σχολιάζει γράφοντας: "Σ' αυτό το θεμελιώδες ερώτημα προσπαθεί συνοπτικά να δώσει απάντηση η διαπραγμάτευση των θεμάτων του βιβλίου, ξεκινώντας από τη σημερινή εποχή, λαμβάνοντας υπόψη τη ζοφερή εικόνα της παγκόσμιας οικονομικής κατάστασης και ιδίως της Ελλάδος που ήδη βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας" (σελ. 13).
Το όνομα του βιβλίου: "Η εποχή του ατομικισμού. Μία φιλοσοφική προσέγγιση του χρήματος και της οικονομίας" (εκδ. "Έσοπτρον", Αθήνα 2012).
Πολύ αισιόδοξος ο φίλος Λαβδιώτης ότι με το πράγματι σπουδαίο του έργο, το οποίο διαπραγματεύεται το θέμα της "φιλοσοφικής προσέγγισης του χρήματος και της οικονομίας", θα λυτρώσει την ανθρωπότητα από τον βραχνά και την κατάρα του χρήματος, που όπως οι σιδερένιες μπάλες στα πόδια των παλιών σκλάβων, καθηλώνουν τις κοινωνίες και κρατούν τον άνθρωπο σε κατάσταση μόνιμης ανελευθερίας.
Πολύ αισιόδοξος ο φίλος Λαβδιώτης ότι με το πράγματι σπουδαίο του έργο, το οποίο διαπραγματεύεται το θέμα της "φιλοσοφικής προσέγγισης του χρήματος και της οικονομίας", θα λυτρώσει την ανθρωπότητα από τον βραχνά και την κατάρα του χρήματος, που όπως οι σιδερένιες μπάλες στα πόδια των παλιών σκλάβων, κρατά τον άνθρωπο σε κατάσταση μόνιμης ανελευθερίας.
Εξάλλου, η πραγματική ελευθερία του ανθρώπου ουδέποτε έκανε την εμφάνισή της επί της γης και αυτή την αλήθεια μας την είπε πρώτος ο Αισχύλος στον "Προμηθέα Δεσμώτη", λέγοντας πως "Ελεύθερος είναι μόνον ο Δίας" (στ. 26).
Συνεπώς και με την έννοια αυτή θα έλεγα ότι η Ελευθερία, ως ανθρώπινη κατάσταση, κινείται στο χώρο της μεταφυσικής, ανεξάρτητα από τα Συντάγματα και τις οικουμενικές Διακηρύξεις των κατά καιρούς Διεθνών Οργανισμών.
Ίσως ο άνθρωπος να φοβάται και την ελευθερία, όπως αυτό ανέδειξε εδώ και πολλά χρόνια ο Γερμανός κοινωνικός φιλόσοφος Έριχ Φρομ με το έργο του: "Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία" (εκδ. "Μπουκουμάνη", Αθήνα, 1977).
Η πιο πάνω διαπίστωση του Ρουσσώ αναδεικνύει ολόκληρο το βασίλειο της ανθρώπινης ανελευθερίας αφού αυτός που θεωρεί τον εαυτό του εξουσιαστή των άλλων παραμένει περισσότερο σκλάβος από τους εξουσιαζόμενους.
Για να προσγειώσω το ζήτημα στα εγκόσμια της Ελλάδας θα έλεγα ότι οι εξουσιαστές της Ελλάδας που μας εξουσιάζουν και μας ανασκολοπίζουν με τα "μέτρα" τους είναι περισσότερο ανελεύθεροι από μας μπροστά στους πάνω απ' αυτούς εξουσιαστές της Ευρώπης και των ΗΠΑ.
Παρατηρώντας την κοινωνική καθημερινότητα και τη λειτουργία των πολιτικών μέσα στο πολιτικό σύστημα θα έλεγα ότι η ελευθερία των απλών πολιτών και των… συνθέτωνπολιτικών είναι δεμένη με χιλιάδες χρυσές κλωστές που δεν φαίνονται αλλά είναι πάντα παρούσες.
Στέκομαι μόνο σε τούτο το παράδειγμα, το οποίο αναδεικνύει το πρόβλημα της ανελευθερίας του ανθρώπου και αυτό ακούει στο όνομα: Ελευθερία γνώμης. Πόσοι άνθρωποι τολμούν να τη διατυπώσουν ευθέως μπροστά στους ισχυρούς, τους ανωτέρους και τους αρχηγούς;
Όποιος αποφασίζει να την πει στρώνει - κατά κανόνα - και το χαλί της καταστροφής του.
Πρόκειται για ένα πανάρχαιο φαινόμενο, το οποίο συνοδεύει τον άνθρωπο και την ιστορία του, αφού πάντοτε ο άνθρωπος δεν τολμούσε να τη διατυπώσει ευθαρσώς, έστω και χωρίς ολέθριες συνέπειες.
Πρόκειται για ένα γεγονός το οποίο καυτηρίαζε ο διάσημος ρήτωρ Δημοσθένης αγορεύοντας στην περίφημη Πνύκα, όπυο έλεγε σχετικά: Προδίδει την πόλη του όποιος δεν λέει όσα πιστεύει και καλούσε το ακροατήριό του να τη διατυπώνει μετά παρρησίας (βλ. το έργο μου: "Ο Δημοσθένης και η διαχρονικότητα των λόγων του", εκδ. "Κάδμος", 2008, σελ. 51. Πρβλ και την έξοχη πραγματεία του αειμνήστου Προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών Γ. Βλάχου: "Η ιδέα του ελευθέρου ανθρώπου στη Δημοκρατία των Αθηναίων - Η μαρτυρία του Δημοσθένους", εκδ. "Σάκκουλα", Αθήναι 1992).
Θα ξεστράτιζε πολύ το θέμα αν συνέχιζα με την ανύπαρκτη ελευθερία - διαχρονικώς και παγκοσμίως - αρκούμενος να σημειώσω ότι, ιδιαίτερα στην εποχή μας, η διατύπωση γνώμης παίρνει ηρωικές διαστάσεις, όπως ήταν ο τίτλος ενός άρθρου μου: "Ο ηρωισμός της γνώμης" (βλ. το έργο μου: "Κριτικά Κείμενα", εκδ. "Πελασγός" - Ι. Γιαννάκενας, Αθήνα 2013, σελ 51-57).
Αυτή την κοινωνιολογική αλήθεια ανέδειξε και ο Μαξ Νόρνταου στα γνωστά του "Κατά συνθήκη ψεύδη" (εκδ. "Σταθμός", Αθήνα 1954, σελ. 10) όπου κατηγορώντας την εποχή μας για δειλία, έγραφε: "Οι πολίτες δεν τολμούν να σηκώσουν ψηλά τη σημαία, της γνώμης τους, ν' αποδεχτούν την ευθύνη σχετικά με εκείνο που πιστεύουν ότι είναι η αλήθεια, να ενεργήσουν σύμφωνα με όσα πιστεύουν, σύμφωνα με όσα πιστεύουν, σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους.. συμβιβάζονται με τα καθιερωμένα…"
Πουθενά και ποτέ ο άνθρωπος δεν είχε την ελευθερία να εκφράσει τη γνώμη του, χωρίς συνέπειες και αυτή την αλήθεια μας την αποδίδει εύγλωττα η λογοτέχνις Ε. Παπαγαρυφάλλου στο ποίημά της: "Οι λεύτεροι του λόγου εραστές" από το οποίο παραθέτω τούτους τους στίχους:
"Δεν το χωράει ο νους
κι όμως είναι αληθινό
πως μπορείς να λέγεσαι λεύτερος
και να μη μπορείς λεύτερα
τι σκέψη σου να πεις
σ' ό,τι πιστεύεις και φρονείς.
Οι λεύτεροι του λόγου εραστές
της λευτεριάς πολιορκητές
δεν σκιάχτηκαν ποτές
τις σιδερένιες φυλακές.
Μα αν οι σιδερένιες φυλακές
τους πέφτουνε μικρές
της κοινωνίας οι υπόγειες στοές είναι πολλές.
Σ' αυτές σπρώχνονται να ζουν
όσοι αλήθειες τολμούν και δεν σιωπούν"
(Ολόκληρο το ποίημα δημοσιεύεται στην ποιητική της συλλογή "Σκόρπιες Εικόνες", εκδ. "Πολιτικά Θέματα", Αθήνα 2004, σελ. 123).
Όμως, όταν λέμε γνώμη, δεν εννοούμε τον ανούσιο λόγο που δεν οδηγεί πουθενά ούτε τους επαίνους της εξουσίας και των ισχυρών. Εννοούμε το κριτικό μαστίγωμα που σε τοποθετεί στο "εχθρικό" στρατόπεδο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη ζωή και την εξέλιξη του κριτικάροντος.
Επανέρχομαι όμως στο καταραμένο χρήμα και στον καταραμένο πλούτο, την κατάργηση του οποίου επαγγέλθηκε το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" ήδη από το 1848 υποσχόμενο το σπάσιμο των αλυσίδων των πεινασμένων, αλλά αυτό δεν έγινε γιατί η δύναμη του χρήματος αποδείχτηκε ανώτερη και της αδικίας και της θεωρίας.
Ο Μαρξ, στο "Κεφάλαιο", θέλοντας ν' αποδείξει τις ολέθριες συνέπειες του χρήματος, παραθέτει σε αυτό το ποίημα του Σαίξπηρ: "Τίμων ο Αθηναίος", στο οποίο διαβάζουμε και τα εξής:
"Τοιούτος ο κίτρινος Σκλάβος
θρησκείες χτίζει και γκρεμνά, βλογά καταραμένους
κάνει τη γκρίζα λέπρα λατρευτή
θρονιάζει τους κλέφτες στων γερουσιαστών τις έδρες
και τους χαρίζει τίτλους γονυκλισίες και επευφημίες
καταραμένο μέταλλο
ώ πόρνη εσύ του γένους των ανθρώπων".
Στη συνέχεια παραθέτει ανάλογους στίχους από την "Αντιγόνη" του Σοφοκλή, δεδομένου ότι ο Μαρξ ήταν άριστος γνώστης της Ελληνική γραμματείας και διάβαζε τα αρχαία κείμενα από το πρωτότυπο (περισσότερα για το ζήτημα αυτό βλ. το έργο μου: "Η Κομμουνιστική Ουτοπία", εκδ. β΄ "Πελασγός" - Ι. Γιαννάκενας, Αθήνα 2013, σελ. 288 επ.).
Είναι προφανέστατο ότι όσο περνά ο καιρός τόσο και περισσότερο επιβεβαιώνεται ο νόμος της συγκεντρώσεως του κεφαλαίου, τον οποίο διατύπωσε ο Μαρξ και ο οποίος στις ημέρας μας πήρε εκρηκτικές και προκλητικές διαστάσεις, χωρίς να φαίνονται στον ορίζοντα τα οδοφράγματα. Οι λαοί είναι γονατισμένοι, πεινασμένοι και χεσμένοι!
Κλείνοντας, επανέρχομαι στον Λαβδιώτη, από τον οποίο ξεκίνησα, για να σημειώσω ότι ναι μεν είναι χρήσιμο να μας πει πως φθάσαμε σε αυτή την αντιανθρώπινη ανθρωπότητα, αλλά το πρόβλημα θα χειροτερεύει όσο η πολιτική θα αποτελεί τον μπάτλερ του χρήματος και όσο το διεθνοποιημένο ηλεκτρονικό χρήμα των "Αγορών" και τωντραπεζών θα μπορούν να χρεοκοπούν κράτη και λαούς με μία ηλεκτρονική κίνηση!
Από την άποψη αυτή το μέλλον της ανθρωπότητας είναι τραγικά εφιαλτικό, εφόσον η ανθρωπότητα -για το γνωστό μέλλον- δεν μπορεί να ζήσει χωρίς χρήμα και εφόσον αυτό θα δεσπόζει στη ζωή μας, ανεξάρτητα από το εάν και κατά πόσον οι άνθρωποι δεν κατανόησαν τη σημασία της λέξεως ή τις αποχρώσεις των εννοιών της, όπως γράφει ο Λαβδιώτης στο πράγματι ενδιαφέρον του έργο (σελ. 19), το οποίο καταλήγει με τούτες τις πατριωτικές ευχές και προτροπές, οι οποίες δεν μπορούν καν να ψηλαφηθούν μέσα σε μία Ελλάδα της σήψης και της απόλυτης παρακμής: "…να επιδιώξουμε την ανόρθωση της ωραίας πατρίδας μας με τα ιδανικά των αρχαίων προγόνων μας, της εργασίας, της αρετής και της σοφίας να στέκονται επιβλητικά ως έμβλημα και να μας θυμίζουν ότι όταν υπάρχει η θέληση και η πίστη όλα ξαναγεννιούνται" (σελ. 283).
Όμως Σπύρο, αυτά ανήκουν πλέον στο χώρο της ουτοπίας και για να μπουν σε κίνηση πραγματώσεως πρέπει "ν' ανασκολοπίσουμε τους ανασκολοπιστές και της πατρίδας" και του έθνους και του λαού, όπως έγραφα σε ένα παλαιό άρθρο μου (βλ. το έργο μου: "Κριτικά Κείμενα", εκδ. "Πελασγός" - Ι. Γιαννάκενας, Αθήνα 2013, σελ. 137-151).
Αθήνα, 09/09/2013
Ο πολίτης Π.Λ.Παπαγαρυφάλλου
