http://www.dimokratianews.gr/content/85244/oi-aparhes-tis-iatrikis
«Ο,τι δεν θεραπεύεται με φάρμακα θεραπεύεται με εγχείρηση. Ο,τι δεν θεραπεύει η εγχείρηση το θεραπεύει η καυτηρίαση, ό,τι δεν θεραπεύει η καυτηρίαση θεωρείται ανίατο» Ιπποκράτης
Από τον
Παντελή Βασματζίδη*
Παντελή Βασματζίδη*
Οι Ελληνες αποδίδουν τις επινοήσεις των τεχνών είτε στα παιδιά των θεών είτε σε κάποιους ανθρώπους κοντά τους, στους οποίους οι θεοί γνωστοποίησαν όλες τις τέχνες. Ετσι λέγεται ότι την τέχνη της ιατρικής ο Ασκληπιός πρώτος την έμαθε από τον Απόλλωνα, τον πατέρα του, και τη μεταβίβασε στους ανθρώπους, γι' αυτό θεωρείται εκείνος που την ανακάλυψε.
Πριν από την εποχή του η ιατρική δεν υπήρχε ακόμα, αλλά οι παλιοί είχαν κάποια εμπειρία φαρμάκων και βοτάνων, σαν εκείνα που ήξεραν ο κένταυρος Χείρων και οι ήρωες που εκπαιδεύτηκαν από αυτόν, και σαν εκείνα που αποδίδονται στον Αρισταίο, στον Μελάμποδα και τον Πολύειδο (Ψευδογαληνός, Εισαγωγή, κεφ. 1). Για παράδειγμα, ο θεραπευτής Χείρων (= ο θεός με το χέρι που θεραπεύει) διδάσκει στον Αχιλλέα τα μαλακτικά παυσίπονα βότανα που χρησιμοποιούσαν για τις πληγές, και εκείνος με τη σειρά του εκπαιδεύει ως θεραπευτής τον φίλο του Πάτροκλο («Ιλιάδα», Λ 830-3).
Ο Υγίνος επιβεβαιώνει ότι πραγματικά ο κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου, καθιέρωσε πρώτος την ιατρική τέχνη της χειρουργικής, έπειτα από εκείνη των βοτάνων. Ο Απόλλων δημιούργησε πρώτος την ιατρική τέχνη της οφθαλμολογίας, στην τρίτη θέση, και ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, επινόησε την ιατρική της κλίνης (Μύθοι CCL XXIV 9).
Ο Πλάτων, τιμητής των φαρμακολογικών γνώσεων του Ασκληπιού, τον παρουσιάζει ως παράδειγμα προς μίμηση. «Πρέπει ο γιατρός να 'ναι ικανός να κάνει τα πιο εχθρικά στοιχεία μέσα στο σώμα φιλικά μεταξύ τους και να αγαπούν το ένα το άλλο...
Ο πρόγονός μας, ο Ασκληπιός, ίδρυσε την ιατρική τέχνη, επειδή ήξερε πώς να εμφυσά αγάπη και ομόνοια σ' αυτά, όπως λένε αυτοί οι ποιητές και πιστεύω κι εγώ» («Συμπόσιο», 186 Δ). Οι γιοι του, Ποδαλείριος και Μαχάων, είναι οι πρώτοι θνητοί γιατροί της ελληνικής Ιστορίας. Αναφέρονται ως πολεμιστές, καθώς ηγούνται στρατιωτικών μονάδων, αλλά και ως θεραπευτές, με γνώσεις που κατέχουν από τον θεραπευτή πατέρα τους («Ιλιάδα», Β 729-33). Είναι, με άλλα λόγια, οι πρώτοι στρατιωτικοί γιατροί.
Επειδή στην «Ιλιάδα» αναφέρεται μόνον ο Μαχάων ως θεραπευτής των τραυμάτων, γι' αυτό αργότερα θεωρήθηκε πατέρας της χειρουργικής. Αντίθετα, ο Ποδαλείριος προβλήθηκε ως θεμελιωτής της παθολογίας.
Τον γιατρό-πολεμιστή της αριστοκρατικής κοινωνίας της «Ιλιάδας», τον άνδρα «πολλών αντάξιο άλλων» (Λ 514), διαδέχεται ο περιοδευτής επαγγελματίας γιατρός της «Οδύσσειας» «ιητήρας κακών» (ρ 384), ο οποίος, μαζί με τους μάντη, ξυλουργό και αοιδό, συγκαταλέγεται στους «δημιουργούς». Στα χρόνια που ακολουθούν, οι γιατροί θα θεωρηθούν απευθείας απόγονοι του ήρωα Ασκληπιού και θα ονομαστούν «Ασκληπιάδες».
Ο Μελάμπους, άψογος μάντης, έζησε περίπου τον 14ο αιώνα π.Χ. Εισήγαγε το όνομα του Διονύσου στην Ελλάδα και το έθιμο της φαλλικής λιτανείας, μαζί με τις θυσίες προς τιμήν του (Ηρόδοτος, 2, 49). Μια φημισμένη θεραπεία αφορά τον Ιφικλο, που δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει. Ο Μελάμπους, αφού θυσίασε δύο ταύρους και τους διαμέλισε, κάλεσε τα μαντικά πουλιά. Ενας γύπας τού αποκάλυψε ότι κάποτε ο Φύλακος, καθώς ευνούχιζε κριάρια, ακούμπησε το ματωμένο μαχαίρι δίπλα στον γιο του τον Ιφικλο, και αφού το παιδί φοβήθηκε και το έβαλε στα πόδια, έμπηξε το μαχαίρι στην ιερή βελανιδιά, της οποίας ο φλοιός το αγκάλιασε γύρω γύρω και το κάλυψε. Κατά προτροπή του γύπα, «βρήκε το μαχαίρι, και ξύνοντας τη σκουριά, την έδωσε στον Ιφικλο να την πίνει για δέκα μέρες, με αποτέλεσμα να αποκτήσει έναν γιο» (Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη Α IX 12). Αυτή η ψυχογενής ανικανότητα του Ιφίκλου, που οφειλόταν στο άγχος του ευνουχισμού από τον πατέρα, εξαιτίας ταύτισης με τα ευνουχισμένα κριάρια, αντιμετωπίστηκε με τη συμβολική συνειδητοποίηση ότι το όργανο του ευνουχισμού ήταν πλέον σκουριασμένο (γηρασμένο), και όχι μόνο δεν μπορούσε να του κάνει κακό, αλλά αντίθετα δρούσε θεραπευτικά με τη συμφιλιωτική ενσωμάτωση ως σκουριά.
O Aπολλόδωρος θα επισημάνει ότι ο Μελάμπους ήταν «ο πρώτος που βρήκε τη θεραπεία με φάρμακα και καθαρμούς» (Β ΙΙ 2). Η λέξη «φάρμακο» διατρέχει την αρχαία γραμματεία με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Ο Ομηρος αναφέρει ότι η Ελένη έβαλε παυσίλυπο φάρμακο στο κρασί του Τηλεμάχου («Οδύσσεια', δ 220). Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής υποσχόταν: «Θα μάθεις για όσα φάρμακα προστατεύουν από κακά και από τα γηρατειά, γιατί μόνο σε σένα θα τα πω» («Περί φύσεως», απ ΙΙΙ). Ο Εχεκράτης ζητεί σαφείς πληροφορίες για το θάνατο του Σωκράτη, γιατί το μόνο που γνωρίζει είναι ότι πέθανε πίνοντας το κώνειο. «Πλην γε δη ότι φάρμακον πιών αποθάνοι» (Πλάτων, «Φαίδων» 57b).
Ο Αριστοτέλης θα πει: «Δει δε προς τούτο φάρμακον παρά των πολεμικών λαμβάνειν στρατηγών», δηλαδή η «θεραπεία τούτου του κακού είναι να εφαρμόσουμε το παράδειγμα των στρατηγών που κατέχουν τη στρατιωτική τέχνη» («Πολιτικά», Ζ 1321a 17). Ο Ιπποκράτης θα δηλώσει: «Ο,τι δεν θεραπεύεται με φάρμακα θεραπεύεται με εγχείρηση. Ο,τι δεν θεραπεύει η εγχείρηση το θεραπεύει η καυτηρίαση ό,τι δεν θεραπεύει η καυτηρίαση, θεωρείται ανίατο» («Αφορισμοί», 7.87).
Για τον Ιπποκράτη, που έζησε 700 χρόνια μετά τον Ασκληπιό, λέγεται ότι ήταν ο δέκατος όγδοος απόγονός του και μάλιστα κατά τη διαδοχή του γένους από την πλευρά του Ποδαλειρίου. Ο Ισίδωρος θα τονίσει: «Πρώτον, η μεθοδική ιατρική επινοήθηκε από τον Απόλλωνα και ασχολείται με τα γιατρικά και τις επωδές. Δεύτερον, η εμπειρική ιατρική επινοήθηκε από τον Ασκληπιό, και είναι η πιο δοκιμασμένη ιατρική, η οποία βασίζεται όχι σε ενδείξεις και σημεία, αλλά μόνο στην εμπειρία. Τρίτον, η λογική, δηλαδή η ορθολογική ιατρική, επινοήθηκε από τον Ιπποκράτη» («Ετυμολογίαι», IV 4,1).
Ο Ιπποκράτης παραδεχόταν ότι υπάρχουν περιστατικά τόσο βαριά, τόσο δύσκολες αρρώστιες, που οι ανθρώπινες προσπάθειες είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Γι' αυτό, όχι μόνο δικαίωμα αλλά και καθήκον του καθενός είναι να ζητήσει τη θεϊκή βοήθεια εκεί όπου αποδεικνύεται ανήμπορη η ανθρώπινη δύναμη («Περί ευσχημοσύνης», VI). Οι Ελληνες γιατροί δεν εναντιώθηκαν ποτέ στη θρησκευτική ιατρική, αντίθετα δεν αποδέχονταν τη μαγεία. Συνεπώς, η λατρεία του Ασκληπιού ήταν φιλικός σύμμαχος, παρά μισητός εχθρός της ιατρικής τέχνης.
Πριν από την εποχή του η ιατρική δεν υπήρχε ακόμα, αλλά οι παλιοί είχαν κάποια εμπειρία φαρμάκων και βοτάνων, σαν εκείνα που ήξεραν ο κένταυρος Χείρων και οι ήρωες που εκπαιδεύτηκαν από αυτόν, και σαν εκείνα που αποδίδονται στον Αρισταίο, στον Μελάμποδα και τον Πολύειδο (Ψευδογαληνός, Εισαγωγή, κεφ. 1). Για παράδειγμα, ο θεραπευτής Χείρων (= ο θεός με το χέρι που θεραπεύει) διδάσκει στον Αχιλλέα τα μαλακτικά παυσίπονα βότανα που χρησιμοποιούσαν για τις πληγές, και εκείνος με τη σειρά του εκπαιδεύει ως θεραπευτής τον φίλο του Πάτροκλο («Ιλιάδα», Λ 830-3).
Ο Υγίνος επιβεβαιώνει ότι πραγματικά ο κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου, καθιέρωσε πρώτος την ιατρική τέχνη της χειρουργικής, έπειτα από εκείνη των βοτάνων. Ο Απόλλων δημιούργησε πρώτος την ιατρική τέχνη της οφθαλμολογίας, στην τρίτη θέση, και ο Ασκληπιός, γιος του Απόλλωνα, επινόησε την ιατρική της κλίνης (Μύθοι CCL XXIV 9).
Ο Πλάτων, τιμητής των φαρμακολογικών γνώσεων του Ασκληπιού, τον παρουσιάζει ως παράδειγμα προς μίμηση. «Πρέπει ο γιατρός να 'ναι ικανός να κάνει τα πιο εχθρικά στοιχεία μέσα στο σώμα φιλικά μεταξύ τους και να αγαπούν το ένα το άλλο...
Ο πρόγονός μας, ο Ασκληπιός, ίδρυσε την ιατρική τέχνη, επειδή ήξερε πώς να εμφυσά αγάπη και ομόνοια σ' αυτά, όπως λένε αυτοί οι ποιητές και πιστεύω κι εγώ» («Συμπόσιο», 186 Δ). Οι γιοι του, Ποδαλείριος και Μαχάων, είναι οι πρώτοι θνητοί γιατροί της ελληνικής Ιστορίας. Αναφέρονται ως πολεμιστές, καθώς ηγούνται στρατιωτικών μονάδων, αλλά και ως θεραπευτές, με γνώσεις που κατέχουν από τον θεραπευτή πατέρα τους («Ιλιάδα», Β 729-33). Είναι, με άλλα λόγια, οι πρώτοι στρατιωτικοί γιατροί.
Επειδή στην «Ιλιάδα» αναφέρεται μόνον ο Μαχάων ως θεραπευτής των τραυμάτων, γι' αυτό αργότερα θεωρήθηκε πατέρας της χειρουργικής. Αντίθετα, ο Ποδαλείριος προβλήθηκε ως θεμελιωτής της παθολογίας.
Τον γιατρό-πολεμιστή της αριστοκρατικής κοινωνίας της «Ιλιάδας», τον άνδρα «πολλών αντάξιο άλλων» (Λ 514), διαδέχεται ο περιοδευτής επαγγελματίας γιατρός της «Οδύσσειας» «ιητήρας κακών» (ρ 384), ο οποίος, μαζί με τους μάντη, ξυλουργό και αοιδό, συγκαταλέγεται στους «δημιουργούς». Στα χρόνια που ακολουθούν, οι γιατροί θα θεωρηθούν απευθείας απόγονοι του ήρωα Ασκληπιού και θα ονομαστούν «Ασκληπιάδες».
Ο Μελάμπους, άψογος μάντης, έζησε περίπου τον 14ο αιώνα π.Χ. Εισήγαγε το όνομα του Διονύσου στην Ελλάδα και το έθιμο της φαλλικής λιτανείας, μαζί με τις θυσίες προς τιμήν του (Ηρόδοτος, 2, 49). Μια φημισμένη θεραπεία αφορά τον Ιφικλο, που δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει. Ο Μελάμπους, αφού θυσίασε δύο ταύρους και τους διαμέλισε, κάλεσε τα μαντικά πουλιά. Ενας γύπας τού αποκάλυψε ότι κάποτε ο Φύλακος, καθώς ευνούχιζε κριάρια, ακούμπησε το ματωμένο μαχαίρι δίπλα στον γιο του τον Ιφικλο, και αφού το παιδί φοβήθηκε και το έβαλε στα πόδια, έμπηξε το μαχαίρι στην ιερή βελανιδιά, της οποίας ο φλοιός το αγκάλιασε γύρω γύρω και το κάλυψε. Κατά προτροπή του γύπα, «βρήκε το μαχαίρι, και ξύνοντας τη σκουριά, την έδωσε στον Ιφικλο να την πίνει για δέκα μέρες, με αποτέλεσμα να αποκτήσει έναν γιο» (Απολλόδωρος, Βιβλιοθήκη Α IX 12). Αυτή η ψυχογενής ανικανότητα του Ιφίκλου, που οφειλόταν στο άγχος του ευνουχισμού από τον πατέρα, εξαιτίας ταύτισης με τα ευνουχισμένα κριάρια, αντιμετωπίστηκε με τη συμβολική συνειδητοποίηση ότι το όργανο του ευνουχισμού ήταν πλέον σκουριασμένο (γηρασμένο), και όχι μόνο δεν μπορούσε να του κάνει κακό, αλλά αντίθετα δρούσε θεραπευτικά με τη συμφιλιωτική ενσωμάτωση ως σκουριά.
O Aπολλόδωρος θα επισημάνει ότι ο Μελάμπους ήταν «ο πρώτος που βρήκε τη θεραπεία με φάρμακα και καθαρμούς» (Β ΙΙ 2). Η λέξη «φάρμακο» διατρέχει την αρχαία γραμματεία με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία. Ο Ομηρος αναφέρει ότι η Ελένη έβαλε παυσίλυπο φάρμακο στο κρασί του Τηλεμάχου («Οδύσσεια', δ 220). Ο ίδιος ο Εμπεδοκλής υποσχόταν: «Θα μάθεις για όσα φάρμακα προστατεύουν από κακά και από τα γηρατειά, γιατί μόνο σε σένα θα τα πω» («Περί φύσεως», απ ΙΙΙ). Ο Εχεκράτης ζητεί σαφείς πληροφορίες για το θάνατο του Σωκράτη, γιατί το μόνο που γνωρίζει είναι ότι πέθανε πίνοντας το κώνειο. «Πλην γε δη ότι φάρμακον πιών αποθάνοι» (Πλάτων, «Φαίδων» 57b).
Ο Αριστοτέλης θα πει: «Δει δε προς τούτο φάρμακον παρά των πολεμικών λαμβάνειν στρατηγών», δηλαδή η «θεραπεία τούτου του κακού είναι να εφαρμόσουμε το παράδειγμα των στρατηγών που κατέχουν τη στρατιωτική τέχνη» («Πολιτικά», Ζ 1321a 17). Ο Ιπποκράτης θα δηλώσει: «Ο,τι δεν θεραπεύεται με φάρμακα θεραπεύεται με εγχείρηση. Ο,τι δεν θεραπεύει η εγχείρηση το θεραπεύει η καυτηρίαση ό,τι δεν θεραπεύει η καυτηρίαση, θεωρείται ανίατο» («Αφορισμοί», 7.87).
Για τον Ιπποκράτη, που έζησε 700 χρόνια μετά τον Ασκληπιό, λέγεται ότι ήταν ο δέκατος όγδοος απόγονός του και μάλιστα κατά τη διαδοχή του γένους από την πλευρά του Ποδαλειρίου. Ο Ισίδωρος θα τονίσει: «Πρώτον, η μεθοδική ιατρική επινοήθηκε από τον Απόλλωνα και ασχολείται με τα γιατρικά και τις επωδές. Δεύτερον, η εμπειρική ιατρική επινοήθηκε από τον Ασκληπιό, και είναι η πιο δοκιμασμένη ιατρική, η οποία βασίζεται όχι σε ενδείξεις και σημεία, αλλά μόνο στην εμπειρία. Τρίτον, η λογική, δηλαδή η ορθολογική ιατρική, επινοήθηκε από τον Ιπποκράτη» («Ετυμολογίαι», IV 4,1).
Ο Ιπποκράτης παραδεχόταν ότι υπάρχουν περιστατικά τόσο βαριά, τόσο δύσκολες αρρώστιες, που οι ανθρώπινες προσπάθειες είναι καταδικασμένες σε αποτυχία. Γι' αυτό, όχι μόνο δικαίωμα αλλά και καθήκον του καθενός είναι να ζητήσει τη θεϊκή βοήθεια εκεί όπου αποδεικνύεται ανήμπορη η ανθρώπινη δύναμη («Περί ευσχημοσύνης», VI). Οι Ελληνες γιατροί δεν εναντιώθηκαν ποτέ στη θρησκευτική ιατρική, αντίθετα δεν αποδέχονταν τη μαγεία. Συνεπώς, η λατρεία του Ασκληπιού ήταν φιλικός σύμμαχος, παρά μισητός εχθρός της ιατρικής τέχνης.
*Συγγραφέας - Ψυχίατρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου