Η ιστορια της προεκλογικης αφισας (της Χριστίνας Κατσαντώνη)

http://www.thetoc.gr/magazine/i-istoria-tis-proeklogikis-afisas

Ιστορίες με λουλούδια, ενίοτε και λάσπη, με μικρά παιδιά και αρχαίες Θεές, τσολιάδες και σανδάλια, φαντασία και... photoshop. Το κεφάλαιο "προεκλογική αφίσα" είναι πολύπτυχο και ανεξάντλητο.
Στην πορεία των χρόνων εξελίχθηκε σε σταθερό εργαλείο των κομμάτων κατά την προεκλογική περίοδο, όσο κι αν στο πέρασμα του χρόνου, άλλαξε η μορφή, η αισθητική και η φυσιογνωμία της.
Αλλοτε κωμικές, άλλοτε ευφάνταστες κι άλλοτε απόλυτα γκρίζες, οι προεκλογικές αφίσες έχουν γράψει τη δική τους ιστορία. Ας θυμηθούμε ένα κομμάτι της ιστορίας τους και κάποια χαρακτηριστικά δείγματα από την εξέλιξή τους στο πέρασμα των εποχών και των εκλογικών αναμετρήσεων.

Τα πρώτα χρόνια

Μια από τις πρώτες μεγάλες «μάχες της αφίσας» δόθηκε στις εκλογές του 1950, όταν οι δρόμοι γέμισαν από αφίσες που στο μεγαλύτερο ποσοστό τους περιλάμβαναν τη φωτογραφία των υποψήφιων, το όνομά τους και το συνδυασμό ή το όνομα του ηγέτη, με τον οποίο κατέβαιναν.
Στις εκλογές του Οκτωβρίου του 1961 είναι η πρώτη φορά που τα κόμματα επενδύουν υψηλά χρηματικά ποσά στη διαφήμιση, άρα και στην αφίσα.

Μια από τις πιο συζητημένες είναι αυτή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που κυκλοφορεί η ΕΡΕ με τη φωτογραφία του σε πατρική πόζα με το χέρι υψωμένο σε χαιρετισμό νίκης, με χαμόγελο σιγουριάς και αισιοδοξίας και το χαρακτηρισμό «Ο εθνικός ηγέτης» να ολοκληρώνει τη σύνθεση -έκτοτε τον ακολούθησε ο χαρακτηρισμός «εθνάρχης».

Ο Καραμανλής επικράτησε σε εκείνες τις εκλογές -που αμέσως μετά αμφισβητήθηκαν έντονα- παρά τις αφίσες άλλων κομμάτων, όπως χαρακτηριστική είναι αυτή του ΠΑΜΕ, που καλούσαν το λαό -στην προκειμένη περίπτωση τη νοικοκυρά- να «μαυρίσει» την ΕΡΕ...

Η περίοδος της δικτατορίας

Οι αφίσες δεν έλειψαν την περίοδο της δικτατορίας. Αντιθέτως, επιστρατεύθηκαν ως εργαλείο του καθεστώτος για να κατευθύνει τους πολίτες και απεικόνιζαν συνήθως εθνικά σύμβολα και στερεότυπα, όπως στρατιώτες, εύζωνες. Μια από τις πιο χαρακτηριστικές είναι η προπαγανδιστική αφίσα που εκδόθηκε λίγους μήνες μετά την επιβολή της δικτατορίας την 21η Απριλίου που έδειχνε έναν τροχονόμο να οδηγεί στο σωστό δρόμο της δεξιάς και του τσολιά...

Παράλληλα, βεβαίως, με την δικτατορία άρχισε να οργανώνεται κι ένα αντιδικτατορικό κίνημα. Οι πρώτες, παράνομες τότε, αφίσες ήρθαν από την οργάνωση Ρήγας Φεραίος, που καλούσαν για αντίδραση και αντίσταση, με ελάχιστο κείμενο και έντονη την παρουσία του κόκκινου.
Χαρακτηριστική είναι αυτή που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 1969, με αφορμή το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Στίβου που έγινε στην Αθήνα, και εμφάνιζε έναν δισκοβόλο, με δεμένα χέρια, έτοιμο για ρίψη.

Το ξίφος και ο τσολιάς

Η παραδοσιακή Ελλάδα του τσολιά συναντά την αρχαία Ελλάδα των θεών σε αυτή την ευφάνταστη προεκλογική αφίσα του 1974. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είναι το ξίφος που ο τσολιάς (λαός) δίνει στη θεά Αθηνά για να προστατεύσει την τιμή και την ελευθερία των Ελλήνων! Ο συνδυασμός (τσαρούχι – θεά Αθηνά) προφανώς έπιασε στη συνείδηση των ψηφοφόρων, καθώς ο Καραμανλής θριάμβευσε στις εκλογές, όπου κυρίαρχο ρόλο βέβαια έπαιξε και το ιστορικό σύνθημα: «Καραμανλής ή τανκς».
Το 1974, με τη νομιμοποίηση των πολιτικών κομμάτων, μπορεί να θεωρηθεί χρονιά άνθησης της πολιτικής αφίσας, που πάντως παραμένει εστιασμένη στα πρόσωπα των ηγετών κάθε παράταξης.

Οι προεκλογικές αφίσες αποκτούν μεγαλύτερη ποικιλία στις εκλογές του 1977. Η φιγούρα του Κώστα Καραμανλή εξακολουθεί να δεσπόζει σε αυτές της Νέας Δημοκρατίας, όμως οι αφίσες του ΠΑΣΟΚ εισάγουν μια νέα αισθητική, που στηρίζεται στο σύνθημα «Η Ελλάδα στους Ελληνες» και φέρνει σε πρώτο πλάνο τον εργάτη, τον αγρότη, το φοιτητή, τον συνταξιούχο μπροστά στον ήλιο που ανατέλλει. Στις ίδιες εκλογές, το ΚΚΕ χρησιμοποιεί ένα σλόγκαν που εύκολα μπορεί να γίνει σύνθημα («ΚΚΕ ισχυρό στη Βουλή και στο λαό»).

Η ώρα της αλλαγής

Στις αρχές του '80, ξένες διαφημιστικές εταιρείες έρχονται στην Ελλάδα για να φέρουν μαζί τους κι έναν καινούριο αέρα στην προεκλογική διαφήμιση, μέσα από νέες τεχνικές, αισθητική και ιδέες.
Η ώρα της αλλαγής και στις αφίσες σημαίνει το 1981.
Το ΠΑΣΟΚ μετέχει στον προεκλογικό αγώνα με μια πληθώρα ευφάνταστων συνθημάτων και αφισών, οι οποίες... μοιράζουν λεφτά, εξαφανίζουν τη γραφειοκρατία, προσφέρουν ευκαιρίες στους νέους και καταφέρνουν να το ταυτίσουν στη συνείδηση των ψηφοφόρων με την έννοια της αλλαγής.

Η πιο χαρακτηριστική εικόνα της εποχής, βέβαια, είναι αυτή στην οποία απεικονίζεται ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέας Παπανδρέου, για πρώτη φορά σε αφίσα του κόμματος. Με φόντο πλάνα του ήλιου που ανατέλλει, ατενίζει το μέλλον με σακάκι και γραβάτα, αποπνέοντας την αυτοπεποίθηση μιας ήρεμης δύναμης, ακριβώς στα πρότυπα αντίστοιχης αφίσας του Φρανσουά Μιτεράν.

Στις υπηρεσίες της αρνητικής διαφήμισης

Το 1985 θεωρείται η πρώτη χρονιά εμφάνισης της αρνητικής διαφήμισης στην πολιτική αφίσα της προεκλογικής περιόδου, αλλά και η χρονιά που η αφίσα που μένει στην ιστορία είναι αυτή ενός μικρού κοριτσιού με ένα μπουκέτο λουλούδια.

Το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιεί σε προεκλογική αφίσα του τη φωτογραφία μιας μικρής, που ποζάρει χαμογελώντας δίπλα σε χρωματιστά λουλούδια, εισάγοντας για πρώτη φορά μια συνήθεια που σημείωνε επιτυχία στην Αμερική και στα ελληνικά δεδομένα. Το ίδιο κοριτσάκι, η πεντάχρονη τότε, Γιάννα, εμφανίζεται στην κεντρική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στο Σύνταγμα, όπου του προσφέρει ένα μπουκέτο λουλούδια και μένει στην ιστορία ως «το κορίτσι της Αλλαγής».

Απέναντι στα ρόδα και στα χρήματα που μοιράζουν οι αφίσες του ΠΑΣΟΚ, η Ν.Δ. ανακαλύπτει και αξιοποιεί το νέο εύρημα της αρνητικής διαφήμισης, με αφίσες που απεικονίζουν λουκέτα επιχειρήσεων ή βασικά προϊόντα με τιμές στα ύψη, περιγελούν τα συνθήματα του ΠΑΣΟΚ και καλούν τον ψηφοφόρο με σύνθημα: «Κάνε κάτι τώρα».
Η αρνητική πολιτική διαφήμιση κορυφώνεται την περίοδο 1989-1990. Το ΠΑΣΟΚ βρήκε με σύνθημα θετικό «το ΠΑΣΟΚ είναι εδώ», όμως γρήγορα... ενέδωσε σε προεκλογικές μάχες γεμάτες σκάνδαλα και χτυπήματα κάτω από τη ζώνη.

Η Ν.Δ. βγήκε από την αρχή, με αρνητική διαφήμιση, παρουσιάζοντας το ΠΑΣΟΚ ακόμα και σαν ακρίδα που έτρωγε το εισόδημα των φορολογούμενων, και κεντρικό σύνθημα: «Αξίζουμε μια καλύτερη Ελλάδα».

Στην αφίσα του Συνασπισμού το 1990, κυριαρχεί η λέξη «Αριστερά» ως υπενθύμιση ιδεολογικής πολιτικής ταυτότητας, ενώ εισάγονται προβληματισμοί που συνοδεύονται με τις ανάγκες των καιρών για το περιβάλλον.

Η αφίσα στην ψηφιακή εποχή

Η αφίσα, όπως την ξέραμε μέχρι τότε, αρχίζει να σβήνει από τις εκλογές του 1996, μια περίοδο κατά την οποία η τηλεόραση κυριαρχεί στον προεκλογικό αγώνα, ενώ συνήθειες όπως οι μεγάλες προεκλογικές συγκεντρώσεις, δείχνουν να περνούν πια στο παρελθόν. Μια νέα εποχή για την προεκλογική αφίσα ξεκινά το 1999, όταν το photo shop έγινε ο νέος καλός της σύμμαχος, με ενίοτε εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Χαρακτηριστική έχει μείνει η αφίσα του Κώστα Σημίτη, με τη φωτογραφία του τότε προέδρου του ΠΑΣΟΚ, από την οποία όμως έλειπαν ως δια μαγείας όλες οι ελιές από το πρόσωπο του προέδρου, που έλαμπε πεντακάθαρο.
Το 2000, το τέλος της ανεξέλεγκτης παραδοσιακής αφίσας, συναντάται με την αρχή της εξελιγμένης εξωτερικής ψηφιακής αφίσας. Η αφίσα πια έχει μπει για τα καλά σε επαγγελματικά επίπεδα διεθνών προδιαγραφών, κάτι που φαίνεται καθαρά κατά την προεκλογική περίοδο των δημοτικών εκλογών του 2002, αλλά και στις βουλευτικές του 2004. Σταθερή κι αγαπημένη συνήθεια των ηγετών παραμένει το να ποζάρουν με ύφος που εμπνέει εμπιστοσύνη και το βλέμμα να ατενίζει το μέλλον.

Η εξωτερική διαφήμιση έπαιξε το δικό της ρόλο και στις δημοτικές εκλογές του 2006, όπου υποψήφιος για το δήμο της Αθήνας ήταν ο σημερινός πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας. Ο μύθος του cool Αλέξη εδραιώθηκε στην προεκλογική αφίσα του, στην οποία πόζαρε χαμογελαστός, απλά ντυμένος, με σύνθημα «Μπαίνουμε στο παιχνίδι».

Αρκετά προφητικό μπορεί να θεωρηθεί το σύνθημα αφίσας που έβγαλε το ΚΚΕ στις βουλευτικές εκλογές του 2007, με μια παραδοσιακής αισθητικής αφίσα, που ως πρόβλεψη τη λες εύστοχη, ως διαφήμιση όμως δεν μπορείς να την πεις επιτυχημένη, έτσι όπως το όνομα του ΚΚΕ, ακολουθεί τη φράση «Ερχονται τα χειρότερα».

Στις αφίσες της τελευταίας δεκαετίας, που έχουν μείνει στην ιστορία, περιλαμβάνεται βεβαίως κι αυτή του ΛΑΟΣ, στην οποία ο Γιώργος Καρατζαφέρης φόρεσε γάντι του μποξ για να ρίξει γροθιά στο πολιτικό κατεστημένο.

Μια νέα τάση των καιρών εμφανίστηκε στις εκλογές του 2012, όταν πάσης φύσεως ηλεκτρονικές «αφίσες» άρχισαν να κάνουν το γύρο του Ιντερνετ και των social media, σε μια προεκλογική εκστρατεία νέας μορφής με πολλαπλούς στόχους.

Κλείνοντας να σημειώσουμε ότι τη δική τους νότα στις προεκλογικές αφίσες δίνουν κατά καιρούς διάφοροι "καλτ" υποψήφιοι όπως για παράδειγμα, ο -αυτοαποκαλούμενος- πρόεδρος των Οικολόγων, Δημοσθένης Βεργής.

Αντίστοιχα, στην τρέχουσα προεκλογική περίοδο στη μάχη των Δημοτικών, έχουν ξεχωρίσει οι αφίσες του υποψήφιου δημοτικού συμβούλου, Βασίλη Παπαδόπουλου, ο οποίος υπόσχεται στους ψηφοφόρους να μην τους χαλάει τη μάσκαρα αλλά το κραγιόν...

* Πολλές από τις απεικονιζόμενες αφίσες προέρχονται από την εξαιρετική συλλογή Πολιτικών Αφισών του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου.