ΠΩΣ ΝΑ ΦΥΤΕΨΕΤΕ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΕΤΕ ΦΑΣΟΛΙΑ - ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ

http://hellas-orthodoxy.blogspot.gr/2013/05/blog-post_1077.html

ΣΧΟΛΙΟ ΕΛΛΑΣ - ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ: Κάντε το - αν έχετε φυσικά τον απαραίτητο χώρο και...υπομονή - και δεν θα πεινάσετε ποτέ...!

Η καλλιέργεια των φασολιών είναι εξαιρετικώς ενδιαφέρουσα, γιατί, αυτά καταλαμβάνουν σπουδαίο μέρος στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου και αποτελούν ένα είδος, κατ’ εξοχήν θρεπτικό και υγιεινό.

Τα φασόλια χρησιμοποιούνται σε χλωρά κατάσταση ως λαχανικά ή εντελώς ξερά, σαν όσπρια. Στη πρώτη περίπτωση, η καλλιέργεια αυτών γίνεται σε μικρές εκτάσεις και με ιδιαίτερες περιποιήσεις, στη δεύτερη, σε πολύ μεγαλύτερες εκτάσεις αλλά με λιγότερες φροντίδες. Πάντως όμως οι απαιτήσεις μένουν περίπου οι ίδιες, όσες μάλιστα αφορούν το έδαφος και το κλίμα.

 Τα φασόλια είναι φυτά μονοετή, της οικογένειας των ψυχανθών. Τα φύλλα τους είναι σύνθετα, ομαλά ή τραχεία, μυτερά στο άκρο, το στέλεχος και οι βραχίονες λεπτοί και αυλακωτοί, κοντοί στις νάνες ποικιλίες και μακριοί στις αναρριχώμενες. Τα άνθη είναι λευκά, ρόδινα ή βιολέ και παρουσιάζονται ανά 2 έως 8 είτε και περισσότερα. Οι καρποί, δηλαδή οι λοβοί και οι σπόροι αποκτούν διάφορο μέγεθος, σχήμα και χρώμα, αναλόγως των ποικιλιών που ανήκουν.
 Κλίμα-Εποχή φύτεψης
Γενικώς, τα φασόλια είναι πολύ ευαίσθητα και φοβούνται εξαιρετικά το κρύο. Η μικρότερη παγωνιά τα εμποδίζει να βλαστήσουν και ν’ αναπτυχθούν. Κατά συνέπεια, η σπορά αυτών πρέπει να εκτελείται πολύ αργά και μόνο όταν παρέλθει ο κίνδυνος από τις παγωνιές και τις πάχνες της ανοίξεως. Στους ζεστούς τόπους, η σπορά μπορεί να γίνεται κατά Μάρτιο-Απρίλιο, στους ψυχρούς και ορεινούς κατά τα τέλη Μαΐου ή αρχές Ιουνίου, για δε τις όψιμες καλλιέργειες εξακολουθεί μέχρι του Αύγουστου.
 Έδαφος-Λίπανση
Ως προς το έδαφος, τα φασόλια ευδοκιμούν σε όλα τα χώματα εκτός από τα πολύ σφικτά και υγρά υπερβολικά ασβεστούχα. Κυρίως, όμως αρέσκονται και δίδουν καλή παραγωγή σε ποσότητα και ποιότητα στα εδάφη μέσης συστάσεως και σχετικώς δροσερά, αλλά απαραιτήτως στραγγερά και γόνιμα. Ως φυτά ψυχανθή, έχουν την ιδιότητα να χρησιμοποιούν το άζωτο της ατμόσφαιρας και επομένως δεν έχουν ανάγκη από κοπριά, ιδίως όταν διαδέχονται άλλες καλλιέργειες που έχουν λιπανθεί. Παρά ταύτα όμως, στα φτωχά χώματα το κόπρισμα, πρέπει να θεωρείτε αναγκαίο, κυρίως, για την υποβοήθηση και την ενδυνάμωση της βλαστήσεως, στην αρχήν. Η κοπριά πρέπει να είναι χωνευμένη και να χρησιμοποιείται πολύ πριν από την σπορά, σε ποσό 1500-2000 οκάδ. στο στρέμμα. Προκειμένου για καλλιέργεια προς παραγωγή ξηρών φασολιών, η κοπριά πρέπει να συμπληρώνεται με χημικά λιπάσματα φωσφοροκαλιούχα τύπου 0-12-6, σε ποσό 40-50 οκάδ. στο στρέμμα. Σε εδάφη πλούσια από οργανικές ουσίες είναι προτιμότερα τα σκέτα χημ. λιπάσματα, απλά ή σύνθετα. Για κάθε στρέμμα, κατά μέσον όρο, από τα απλά χημ. λιπάσματα, απαιτούνται 30-40 οκ. υπερφωσφορικό, 15-18 οκ. χλωριούχο κάλι και 8-10 οκ. νιτρικό νάτριο. Από δε τα σύνθετα 60-80 οκ. του τύπου 0-12-6 ή 4-10-5.
 Η προετοιμασία του εδάφους συνίσταται στην καλή κατεργασία αυτού με 2-3 οργώματα και σβαρνίσματα, ώστε να ψυλοχωματιστεί εντελώς. Όταν η προηγουμένη καλλιέργεια είναι σκαλιστική και επαρκώς λιπασμένη, τότε, γίνεται συμπληρωματική εργασία και λίπανση ανάλογος ή και καθόλου.
 Σπορά
Η σπορά των φασολιών γίνεται σε βραγιές, ή σ’ αυλάκια παράλληλα και σε αποστάσεις διάφορες, σύμφωνα με την ποιότητα της γης και προ πάντων, τις ποικιλίες. Γενικώς, οι νάνες (χαμηλές) πρέπει να σπέρνονται κατά αποστάσεις 30-40 πόντους, οι δε ψηλές (αναρριχώμενες) κατά αποστάσεις 40-60 πόντους. Επίσης ανάλογες πρέπει να είναι και οι σειρές, στις όποιες σπέρνονται από 40-80 πόντους, η μία της άλλης. Σε βραγιές, πλάτους 1,20—1,50 μ. οι νάνες ποικιλίες σπέρνονται σε 3 σειρές σταυροειδώς, οι δε ψηλές σε 1 ή 2 σειρές.
Η εργασία της σποράς γίνεται με τσαπί ή μικρό σκαλιστήρι. Με αυτό ανοίγονται γουβίτσες στις αποστάσεις πού πρέπει, Κάι στη κάθε μια τοποθετούνται σκορπιστά 3-5 σπυριά, τα οποία σκεπάζονται σε βάθος 3 - 4 πόντους. Κατά τη στιγμή της σποράς το χώμα πρέπει να βρίσκεται στο ρόγο του, άλλως πρέπει να ποτίζεται 1-2 ημέρες νωρίτερα.
Για κάθε στρέμμα απαιτούνται 3-4 οκ. φασόλια, αναλόγως πάντοτε των ποικιλιών και του τρόπου της καλλιέργειας. Προς συντόμευση της βλαστήσεως, πρέπει να μουσκεύονται μερικές ώρες στο νερό και να σπέρνονται μόλις αρχίσουν να φουσκώνουν. Κατ’ αυτή την μέθοδο το φύτρωμα γίνεται σε 2-3 ημέρες.
 Σκαλίσματα
Μετά τη βλάστηση, όταν τα φυτά αποκτήσουν 4 -5 φύλλα και πριν ανθίσουν, πρέπει να δίδεται το πρώτο σκάλισμα, κατά το όποιο γίνεται και ελαφρό παράχωμα. Ύστερα από 2 - 3 εβδομάδες ακολουθεί δεύτερο σκάλισμα και παράχωμα συνήθως, δύο σκαλίσματα είναι αρκετά, άλλως δίνεται και τρίτο, εάν είναι ανάγκη.

 Πότισμα

Τα ποτίσματα πρέπει να γίνονται τακτικά και άφθονα από τις πρώτες ημέρες τις βλαστήσεως μέχρι τέλους της συγκομιδής. Αλλά στην αρχή να είναι συχνότερα μέχρι της ανθήσεως, οπότε πρέπει να διακόπτονται ή να περιορίζονται, για να μη προκαλείται το ρίξιμο των λουλουδιών. Τότε, η υγρασία καλύτερα να συγκρατείται με το σκάλισμα ή σκέπασμα με λίγη αχυροκοπριά. Μετά το δέσιμο των καρπών, τα ποτίσματα πλέον εξακολουθούν τακτικά και συχνά, κάθε 3-4 ημέρες, σύμφωνα με την κατάσταση του εδάφους, της εποχής και ακόμη των ποικιλιών. Για τ’ αναρριχώμενα φασόλια, είναι ανάγκη να τοποθετούνται από ενωρίς στηρίγματα, κλαδιά ή καλάμια, τα οποία μπήγνονται δίπλα στις ρίζες, λίγο λοξά, ώστε να συναντώνται στις κορυφές και να δένονται ανά 3- 4, σε σχήμα πυραμίδος.

Συγκομιδή
Η συγκομιδή των χλωρών φασολιών πραγματοποιείται μετά 2-3 μήνες από την σπορά, αναλόγως, εννοείται, τού τοπικού κλίματος και της πρωιμότητας των καλλιεργουμένων ποικιλιών. Κατά τη συλλογή, πρέπει οι λοβοί να είναι ακόμη τρυφεροί και να μαζεύονται κάθε 2-3 ημέρες, για να εξακολουθεί η άνθηση και συνεπώς η δημιουργία νέων καρπών για πολύ. Αντιθέτως, όταν παραμένουν και αρχίσουν τα σπυριά να χοντραίνουν και να σκληρύνονται τότε, η βλάστηση καθώς και η καρποφορία σταματούν.
Με τον σκοπό όπως η παραγωγή παρατείνεται και υπάρχουν πάντοτε χλωρά φασόλια, η σπορά πρέπει να επαναλαμβάνεται καθ’όλη τη καλοκαιρινή περίοδο μέχρι του Σεπτεμβρίου, οπότε η συγκομιδή μπορεί να εξακολουθεί ως τις πρώτες παγωνιές του φθινοπώρου.
Κατά γενικό κανόνα, για την πρώτη παραγωγή της ανοίξεως πρέπει να προτιμούνται οι χαμηλές ποικιλίες, για τη καλοκαιρινή οι αναρριχώμενες, επειδή αντέχουν περισσότερο στη ξηρασία, και για την όψιμη, δηλ. την φθινοπωρινή, πάλι οι χαμηλές.

Για την παραγωγή ξηρών φασολιών, οι λοβοί πρέπει ν’ αφήνονται στις μάνες τους, να ωριμάζουν εντελώς. Όταν αρχίσουν να κιτρινίζουν και να ξεραίνονται μαζεύονται και αφού αποξηρανθούν στον ήλιο, κοπανίζονται ή αλωνίζονται και λιχνίζονται, για να χωριστούν τα σπυριά από τις φλούδες.

Αμειψισπορά και συγκαλλιέργεια
Στην Αμειψισπορά, τα φασόλια πρέπει να προηγούνται κάθε άλλης καλλιέργειας και να ακολουθούν πάντοτε τα σκαλιστικά. Στους λαχανόκηπους, συνήθως, διαδέχονται τα σπανάκια, τα κουνουπίδια, τις πρώιμες τομάτες κλπ. Ως προς την καλλιέργεια μπορούν να συνδυαστούν με το καλαμπόκι ή ανάμεσα σε σειρές από μποστανικά, οι χαμηλές όμως ποικιλίες.

Παραγωγή απόρου
Προς απόκτηση καλών σπόρων φασολιών πρέπει να διαλέγονται οι πρώτοι λοβοί πού σχηματίζονται και οι οποίοι αφήνονται να ωριμάσουν καλά. Για να διατρέφονται και να χοντραίνουν περισσότερο, πρέπει να διατηρούνται ελάχιστοι σε κάθε ρίζα, και, κατά προτίμηση εκείνοι που βρίσκονται προς τη βάση των φυτών. Τα λουλούδια της κορυφής πρέπει να κόβονται πριν ακόμη δέσουν. Προκειμένου για μεγάλη παραγωγή σπόρου, καλό είναι, να γίνεται χωριστή η καλλιέργεια επίτηδες, σε κατάλληλο μέρος και με τις αναγκαίες περιποιήσεις.

Ποικιλίες
Τα φασόλια έχουν πολυάριθμες ποικιλίες και παραλλαγές, οι οποίες βρίσκουν διάφορες προτιμήσεις στη καλλιέργεια και την κατανάλωση, κατά τις συνήθειες εκάστου τόπου. Γενικώς, διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στις νάνες, χαμηλές και στις ψηλές τις αναρριχώμενες. Κάθε μία από αυτές, περιλαμβάνει πλήθος ποικιλιών, με λοβούς διαφόρου μεγέθους, σχήματος και χρώματος, καθώς και φλοιούς σκληρούς, περγαμηνοειδής ή τρυφερούς και εξ ολοκλήρου φαγώσιμους. Επίσης οι διάφορες ποικιλίες και παραλλαγές διακρίνονται από το μέγεθος, το σχήμα και το χρώμα των σπυριών τα οποία είναι, στρογγυλά, κυλινδρικά, πλακερά και με χρώμα λευκό, μαύρο, καφέ, βιολέ, παρδαλά κλπ.

Από την κατηγορία των νάνων ή χαμηλών, οι σπουδαιότερες ποικιλίες είναι :

Φασόλια Φλαζιολέ άσπρα. Τα φυτά γίνονται χαμηλά 30-40 πόντους. Κάνουν λοβούς πράσινους, πλατιούς και σπυριά εντελώς άσπρα, μακρουλά, πολύ καλής ποιότητος χλωρά ή ξηρά. Η ποικιλία αυτή παρουσιάζει πολλές παραλλαγές, με σπυριά πρασινωπά, μελιτζανιά, σοκολατιά, κόκκινα ή κίτρινα.
Φασόλια κίτρινα. Τα φυτά είναι χαμηλά 25 - 30 πόντους πολύ παραγωγικά και πρώιμα. Οι λοβοί γίνονται πλακεροί και κίτρινοι δίχως ίνες (κλωστές), οι σπόροι των δε είναι κιτρινόλευκοι.
Φασόλια καναρινιά. Είναι ανάλογα προς τα προηγούμενα, άλλοι λοβοί τους έχουν ανοικτό καναρί χρώμα, είναι ολίγο διαφανείς και γίνονται πάντοτε πρωιμώτεροι. Θεωρείται εκλεκτή ποικιλία. Καλλιεργείται για πολύ πρώιμη και πολύ όψιμη παραγωγή.
Φασόλια Βελγίου μαύρα. Τα φυτά γίνονται πολύ χαμηλά και κάνουν λοβούς μακριούς αλλά με ίνες. Τα σπυριά των είναι κοντά, μαύρα, καλής ποιότητας .
Φασόλια άσπρα βουτυράτα. Τα φυτά είναι χαμηλά και πολύ παραγωγικά. Κάνουν πλατιούς λοβούς λευκοκίτρινους, δίχως ίνες, και σπυριά πρασινωπά. Είναι ποικιλία πολύ πρώιμη, για χλωρή παραγωγή.
Φασόλια Αλγερίου μαύρα. Αυτά κάνουν κιτρινωπούς λοβούς σαρκώδεις, αλλά με ίνες. Τα σπυριά των είναι μαύρα και σχεδόν στρογγυλά. Η ποικιλία αυτή έχει πολλές παραλλαγές, νάνες και αναρριχώμενες.
Φασόλια Άσπρα στρογγυλά. Οι λοβοί γίνονται πράσινοι, περγαμηνοειδείς με σπυριά στρογγυλά, άσπρα. Καλλιεργούνται μάλλον για ξηρά παραγωγή, ιδίως στην Αλμωπία (Καρατζόβα) με το όνομα παππούδας.
Φασόλια κοινά. Είναι συνήθεις τοπικές παραλλαγές η νόθες, οι όποιες καλλιεργούνται για παραγωγή ξηρών φασολιών.
 
Από την κατηγορία των αναρριχωμένων, οι κυριότερες ποικιλίες και πλέον συνήθεις στη καλλιέργεια είναι :
Φασόλια τσαουλιά ή Φραγκοφάσουλα. Τα φυτά γίνονται υψηλά και αναρριχώνται. Οι λοβοί είναι πρασινωποί, σαρκώδεις πολύ πλατιοί και δίχως ίνες, που τρώγονται ολόκληροι, όταν είναι τρυφεροί. Τα σπυριά είναι λευκά, πλακερά σε σχήμα νεφρού. Υπάρχει και παραλλαγή αυτών με λοβούς στενότερους αλλά επίσης τρυφερούς και σαρκώδεις.
Φασόλια μακαρόνια. Τα φυτά αναρριχώνται σε ύψος 1,50-2 μ. και έχουν βλάστηση εξαιρετικώς ζωηρή. Οι λοβοί των είναι σαρκώδεις, μάκρους 20 - 25 πόντους κυλινδρικοί και με βαθειά αυλακιά στη ράχη. Είναι δίχως ίνες και τρώγονται ολόκληροι. Τα σπυριά είναι λευκά και μακρουλά. Πρόκειται περί εκλεκτής και πολύ καλλιεργούμενης ποικιλίας.
Φασόλια μπαρμπούνια. Τα φυτά αναρριχώνται πολύ και είναι εκτάκτως παραγωγικά. Οι λοβοί είναι πράσινοι, ολίγο πλακεροί και σαρκώδεις, δίχως ίνες, τρωγόμενοι ολόκληροι. Τα σπυριά είναι λευκά, σχεδόν στρογγυλά. 'Η ποικιλία αυτή είναι μία εκ των καλλίτερων και των ποιό πολύ καλλιεργούμενων. Ονομαστά μπαρμπούνια είναι Ιδίως των Ιωαννίνων.
Φασόλια χάνδρες. Ταύτα είναι ανάλογα των προηγουμένων, μικρότερης όμως παραγωγής και οψιμότερα. Οι λοβοί είναι ποιό κοντοί και στρογγυλοί, συνήθως ρόδινοι, τα δε σπυριά παρδαλά με βιολέ, μαύρες η ρόδινες πλατείες γραμμές. Παραλλαγή αυτών είναι τα χελιδονοφάσουλα, τα οποία «ατά το ήμισυ είναι μαύρα και το άλλο ήμισυ άσπρα.
Φασόλια γίγαντες. Τα φυτά λαμβάνουν εξαιρετικές διαστάσεις και αναρριχώνται σε ύψος 3-4 μ. Συνήθως διατηρούνται και τον δεύτερο χρόνο, όταν προφυλάσσονται από τις παγωνιές. Οι λοβοί των γίνονται μεγάλοι με φλοιούς σκληρούς και περγαμηνοειδείς μη φαγώσιμοι. Τα σπυριά είναι χονδρά και πλατειά, σαν τα κοινά κουκιά, χρώματος λευκού. Είναι πολύ καλή ποικιλία κατάλληλη για ξηρά παραγωγή.
Φασόλια γίγαντες βιολέ. Ταύτα είναι ανάλογα με τα προηγούμενα, με την διαφορά ότι τα σπυριά αποκτούν χρώμα βιολέ με ρόδινες άτακτες γραμμές.
Φειδοφάσουλα. Τα φυτά αναρριχώνται σε μεγάλο ύψος και είναι πολύ ζωηρά. Χαρακτηρίζονται κυρίως από τούς εξαιρετικά μακριούς κυλινδρικούς λοβούς, οι όποιοι αποκτούν, συνήθως, 60-80 πόντους μάκρους. Δεν έχουν ίνες, και τρώγονται ολόκληροι, αρκεί να είναι τρυφεροί. Τα σπυριά των είναι μικρά, χρώματος σοκολατί και ελάχιστα, σχετικώς με το μάκρος, βρισκόμενα σε αραιότατα διαστήματα.

Γυφτοφάσουλα ή αμπελοφάαουλα ή ψιλά φασόλια. Αυτά αποτελούν χωριστό είδος, Τα φυτά είναι επίσης αναρριχώμενα και κάνουν λοβούς μακριούς, κυλινδρικούς, μάλλον λεπτούς και βαθειά πράσινους. Έχουν ελάχιστες ίνες και τρώγονται ολόκληρα, όταν είναι τρυφερά. Τα σπυριά είναι ωχρόλευκα με, χαρακτηριστική μαύρη κηλίδα (βούλα) στη μέση. Καλλιεργούνται επιτυχώς στις γραμμές των καλαμποκιών ή στα αμπέλια, για χλωρά ή ξηρά κατανάλωση.

Ασθένειες-Οι συνηθέστερες αρρώστιες των φασολιών και πιο επιζήμιες είναι:
Ο άνθρακας των φασολιών. Οφείλεται σε ένα μικρομύκητα (Colletotrichum Lindemnthianum) ο οποίος προσβάλλει τα φύλλα, τα στελέχη και τους λοβούς των φασολιών, όπου προξενεί βαθουλωτές μαύρες βούλες, στρογγυλές, με περιθώριο μαυροκόκκινο, που κατατρώει τους ιστούς μέχρι τους σπόρους. Οι προκαλούμενες ζημίες κάποτε είναι τεράστιες. Οι προσβαλλόμενοι λοβοί δεν περιέχουν παρά σπόρους κακώς ανεπτυγμένους και αρρωστημένους με γεύση πικρίζουσα. Μερικές ποικιλίες είναι πολύ ευπαθείς όπως είναι π.χ. τα βουτυράτα, ενώ άλλες αντιθέτως αντέχουν όπως είναι τα μαύρα Βελγίου. Γενικά ευνοείται με καιρό βροχερό ή σε τοποθεσίες πολύ υγρές και μη καλώς αεριζόμενες. Καταπολεμιέται ή προλαμβάνεται με ραντίσματα βορδιγαλλείου πολτού (1%) αλλά για φασόλια που χρησιμοποιούνται μόνο τα σπυριά τους. Το αραίωμα των φυτών και ο περιορισμός των ποτισμάτων σταματούν το κακό.
Η σκωρίαση των φύλλων. Είναι μικρός μύκητας (Uromices phasceoli), ο οποίος προσβάλλει τα φύλλα και σχηματίζει σ’ αυτά πολλά και πυκνά στίγματα κιτρινοκόκκινα και κατόπιν μαύρα. Δεν κάνει συνήθως μεγάλες ζημίες. Τα αρρωστημένα φύλλα πρέπει γρήγορα, να μαζεύονται και να καίγονται.
 Εχθροί-Έντομα:
Η Μαύρη μελίγκρα. Είναι το γνωστό ημίπτερο έντομο (Aphis papaveris), το οποίο αποτελεί τον συχνότερο αλλά και πολύ επικίνδυνο εχθρό των φασολιών, κουκιών κλπ. Όταν παρουσιάζεται στην αρχή της βλαστήσεως κατσαριάζει τα φύλλα και τις κορυφές, οπότε η καλλιέργεια μπορεί να καταστραφεί εξ ολοκλήρου. Ευνοείται με καιρό ολίγο ψυχρό και υγρό. Καταπολεμείται με μερικά ραντίσματα διαλύσεως καπνοσάπωνος (2 όκάδ. σαπούνι με 5-6 οκ. νερό), είτε με εντομοκτόνα φάρμακα. Τα ραντίσματα όμως πρέπει να εκτελούνται πολύ νωρίς, πριν κατσαρώσουν τα φύλλα, αλλιώς προτιμότερο να ανανεώνεται η σπορά.

Η Ακαρίαση των φύλλων. Οφείλεται σ’ ένα μικροσκοπικό ζώο, σαν μικρή αράχνη (Tetranychus Tellarius), το οποίο απορροφά τους χυμούς και αδυνατίζει τα φυτά. Παρουσιάζεται κυρίως σε περιόδους ξηρασίας. 01 διαβροχές με νερό δροσερό, Ιδίως στο κάτω μέρος των φύλλων, κάποτε είναι αρκετές για να απαλλάξουν τα φυτά από τη προσβολή αυτή. Αποτελεσματική καταπολέμησης επιτυγχάνεται με θειαφίσματα, τά όποια πρέπει να γίνονται τις βραδινές ή πρωινές ώρες, είτε με ραντίσματα με διάλυση σκέτου μαύρου σαπουνιού ή μαζί με καπνοζούμι.

Ο Βρούχος τών φασολιών. Είναι μικρό κολεόπτερο έντομο (Bruchus Obtectus), που μοιάζει εξαιρετικά με εκείνο των μπιζελιών και κουκιών,. αλλά παρουσιάζεται σπανιότερα. Καταπολεμείται με διθειούχο άνθρακα, όπως βάλλει τα φύλλα και σχηματίζει σ’ αυτά πολλά και πυκνά στίγματα κιτρινοκόκκινα και κατόπιν μαύρα. Δεν κάνει συνήθως μεγάλες ζημιές. Τα αρρωστημένα φύλλα πρέπει γρήγορα, να μαζεύονται και να καίγονται.

 Πηγή: Ο πρακτικός οδηγός του λαχανοκηπουρού-Λάμπρου Οικονομίδου-Αθήναι 1940 - ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ.