Νίκος Γκάτσος ο αταξίδευτος - 100 χρόνια από τη γέννησή του

http://www.sigmalive.com/simerini/analiseis/other/427436

Στεριανός, μα όνομα νησιού διάλεξε για τίτλο της μοναδικής ποιητικής συλλογής, στίγμα της περιπλάνησής του: «Αμοργός». Ο ίδιος δεν το είδε το νησί ποτέ. Έτσι κι αλλιώς, κανένα ταξίδι του με στίχο δεν είχε γυρισμό. Γιατί, παιδί, άκουσε το μαντάτο: Το καράβι που πήρε ο πατέρας του για την Αμερική δεν έφτασε ποτέ εκεί. Ακόμα και δεκαετίες μετά, θα πει σαν κάλεσμα ερωτικό μα και σαν κρυφό καημό:
Αν κουραστείς από τους ανθρώπους
κι είν’ όλα γύρω γκρεμισμένα
μην πας ταξίδι σ’ άλλους τόπους,
έλα σε μένα
Ούτε θάλασσες σμαράγδια τον συγκινούν. Αντίθετα, θα στείλει στον Μάνο Χατζιδάκι, που είχε πάει κάποια χρόνια στην Αμερική, μήνυμα:
Καραβάκι μου ξεκίνα
πάμε πάλι στην Αθήνα
Αντρειώθηκε με τον πόνο του χαμού του γονιού του, μέσα στη γλυκιά και τρυφερή Αθήνα της εποχής κι έδωσε στο φως ό,τι γέννησε στην ψυχή του ο πόλεμος και η κατοχή. Γράφει την Αμοργό το 1943. Μεταφράζει Λόρκα και μετά το 1950, στο πνευματικό στέκι του Ζώναρς στη Σταδίου με τον Μάνο, οριοθετούν το ελληνικό τραγούδι που αγωνιζόταν να ξεφύγει από τις δυτικοευρωπαϊκές και αμερικάνικες φόρμες. Δίνουν πνοή καθαρά ελληνική, γεμάτη τρυφεράδα και αγάπη για τη φύση και τον άνθρωπο. Θεόρατος με ένα βλέμμα σκοτεινό, στοχαστικό, μ’ ένα τσιγάρο αιωνίως στα χείλη, πότε ζητά, στην Περιμπαλού, την απαλάμη του Θεού, πότε στο Μύθο μιλάει για κάποιον που από μίσος στις γυναίκες δεν κατέβει στο χωριό. Η Μυρτιά κι η τετράκλωνη Ροδιά με μουσική του Θεοδωράκη μαγεύουν, κι έρχεται η έκπληξη με το λαϊκό Δίκτυ, με τα ονόματα τα βαριά και την προτροπή:
Αν κάποτε στα δίκτυα του πιαστείς
κανείς δεν θα μπορέσει να σε βγάλει
μονάχος βρες την άκρη της κλωστής
κι αν είσαι τυχερός ξεκίνα πάλι
Τα τραγούδια, με τους στίχους του και τη μουσική του Μάνου, ανοίγουν δρόμους για φωνές όπως της Νάνας Μούσχουρη. Δεκαετίες τώρα δεκάδες οι ερμηνευτές τους. Λέει, στην μπαλάντα του Κεμάλ, που ήθελε να αλλάξει τον κόσμο, μπροστά στην κρεμάλα, τούτα τα λόγια:
Λυπημένο μου ξεφτέρι, δεν αλλάζουν οι καιροί
με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί.
Αυτός ο κόσμος δεν θ’ αλλάξει ποτέ.
Μα όσοι τον έζησαν λένε πως, η πιο αγαπημένη επωδός του Γκάτσου, όχι στα τραγούδια, μα στις συζητήσεις, με ανθρώπους μοναδικούς σε πνευματικό ανάστημα, ήταν αυτή: «Μη γίνεστε πεπρωμένο. Μην αφήνετε να γίνουν τα πράματα σαν να ’πρεπε να γίνουν. Παλέψτε το, ανατρέψτε το». Ίσως είναι αρκετή αυτή η φράση στους σημερινούς δύσκολους καιρούς που ζει η Ελλάδα, σαν μνημόσυνο ή και σαν γιορτή για τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του.
ΑΛΕΚΑ ΓΡΑΒΑΡΗ ΠΡΕΚΑ