ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1946-Η ΠΡΩΤΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

http://emfilios.blogspot.gr/2011/03/1946_26.html

Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα ευρύτερου άρθρου του Ηλία Νικολακόπουλου,

Με τίτλο Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

το οποίο βρίσκεσαι εδώ:

http://www.soc.uoc.gr/socmedia/papageo/Nikolakopoulos_Dimoskopiseis.pdf

ΗΛΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΚΟΠΟΠΟΥΛΟΣ[1]

Η ανάπτυξη των πολιτικών δημοσκοπήσεων, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γενικότερη ανάπτυξη της εμπειρικής κοινωνικής έρευνας, διαθέτει ήδη μια μακρά ιστορία, αφετηρίες της οποίας αποτελούν αφενός οι πρώτες ποσοτικές προσεγγίσεις των κοινωνικών δεδομένων, οι οποίες έκαναν την εμφάνισή τους ήδη από τα τέλη του ΙΙου αιώνα (William Petty) και αφετέρου η σταθερή επιθυμία των κυβερνώντων να γνωρίσουν τις απόψεις και τις τάσεις των πληθυσμών που εξουσίαζαν[2].

Η διπλή αυτή αφετηρία των πολιτικών και κοινωνικών ερευνών προσδιορίζει εξαρχής και μια καθοριστική αμφισημία τους. Το εύλογο ενδιαφέρον για τη διερεύνηση και τη γνώση των κοινωνικών προβλημάτων, καθώς και των συνακόλουθων πολιτικών τάσεων, θεωρείται απαραίτητο στοιχείο για την πρόοδο της κοινωνίας αλλά ταυτόχρονα και αναγκαία προϋπόθεση για τον έλεγχο της συμπεριφοράς των «επικίνδυνων τάξεων».

Όπως υπογράμμιζε ο Adlophe Quetelet, ήδη από το 1825, όταν για πρώτη φορά αντιμετώπισε συστηματικά το ζήτημα της ποσοτικής προσέγγισης των κοινωνικών φαινομένων, μόνο η μέτρηση επιτρέπει «να ελέγξει κανείς σε ικανοποιητικό βαθμό τα κοινωνικά γεγονότα ώστε να αποφευχθούν οι ανώφελες επαναστάσεις»[3].

Η ιστορία της ανάπτυξης των πολιτικών δημοσκοπήσεων στην Ελλάδα εικονογραφεί με ανάγλυφο τρόπο τις αμφισημίες και τα διλήμματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Η πρώτη σχετική εμπειρία στον τομέα αυτό ανάγεται στην ταραγμένη περίοδο του εμφυλίου πολέμου και σχετίζεται με την παρουσία της «Συμμαχικής αποστολής για την παρακολούθηση των Ελληνικών εκλογών» (Allied Mission to Observe the Greek Elections - AMFOGE), η οποία ήρθε στην Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1946 για να επιβλέψει τη διεξαγωγή των πρώτων μεταπολεμικών βουλευτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου 1946, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα από τη συμφωνία της Βάρκιζας -αλλά και εμμέσως από τη Διακήρυξη της Γιάλτας για την Απελευθερωμένη Ευρώπη[4].

Η Συμμαχική Αποστολή, με επικεφαλής τον μετέπειτα πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Ελλάδα Χένρι Γκραίηντυ, αποτελείτο από 1.155 άτομα (692

Αμερικανοί, 294 Βρετανοί και Νοτιοαφρικανοί, 169 Γάλλοι) στη μεγάλη

πλειοψηφία (οι 1.037) στρατιωτικοί και πραγματοποίησε έξι –διαφορετικού τύπου και μεθοδολογίας- δειγματοληπτικές έρευνες, για να διερευνήσει την εγκυρότητα των εκλογικών καταλόγων (έρευνες Α, Β και Ο), τις καταγγελίες για παραβιάσεις της εκλογικής νομοθεσίας (έρευνα Ε), τις συνθήκες διεξαγωγής της ψηφοφορίας την ημέρα των εκλογών (έρευνα D), την αξιοπιστία του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς και το μέγεθος της «πολιτικής αποχής» (έρευνα Ε)[5]. Από τις έρευνες αυτές, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η έρευνα Β, που αποτελεί την πρώτη πανελλαδική δειγματοληπτική έρευνα (με μέγεθος δείγματος 2.000 νοικοκυριά, κατανεμημένα σε 150 σημεία δειγματοληψίας)[6] και η έρευνα Ε, η οποία αποτελεί την πρώτη πολιτική δημοσκόπηση στην Ελλάδα. Η έρευνα Ε πραγματοποιήθηκε

την επόμενη των εκλογών, την 1η Απριλίου (!) 1946· αποτέλεσε δηλαδή ένα είδος πρώιμου exit poll, με προσωπικές συνεντεύξεις από 1.345 άτομα, επιλεγμένα με βάση τους εκλογικούς καταλόγους 113 εκλογικών τμημάτων.

Η παρουσίαση από την AMFOGE των αποτελεσμάτων της πρώτης αυτής πολιτικής δημοσκόπησης, η οποία έγινε με περιληπτική ανακοίνωση στις εφημερίδες λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα για την απόλυτα χειραγωγική χρήση που μπορεί να γίνει στα στατιστικά ευρήματα μιας πολιτικής δημοσκόπησης. Η ανακοίνωση της AMFOGE παρέθετε τρεις διαφορετικές εκτιμήσεις για το μέγεθος της «πολιτικής αποχής» (9,3%, 15% και 20% του συνόλου των εγκύρως εγγεγραμμένων), οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 13,5%, το 20% και το 25% του «δυνάμει» εκλογικού σώματος. Από τις τρεις αυτές εκτιμήσεις όμως προβλήθηκε και αξιοποιήθηκε πολιτικά μόνον η πρώτη -το θλιβερά διάσημο 9,3%- δεδομένου ότι και η περιληπτική ανακοίνωση της AMFOGE στις ελληνικές εφημερίδες ήταν διατυπωμένη κατά τρόπο που ευνοούσε αυτή την ερμηνεία[7]. Το γεγονός αυτό είχε ως άμεσες συνέπειες τη διαμόρφωση ενός κλίματος γενικευμένης δυσπιστίας για τις πολιτικές δημοσκοπήσεις και τη συνολική δυσφήμιση ενός επιστημονικού εγχειρήματος, το οποίο πραγματοποιήθηκε κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες και παρουσίαζε σημαντικές μεθοδολογικές καινοτομίες. Είναι πάντως εντυπωσιακή η άκριτη εμπιστοσύνη των στατιστικών της AMFOGE, όχι μόνο στο σχεδιασμό της έρευνάς τους αλλά και στην απόλυτη αξιοπιστία των αποτελεσμάτων της, ενώ με βάση τα σημερινά δεδομένα είναι προφανές ότι ειδικά η ερώτηση που είχε τεθεί για τον υπολογισμό της «πολιτικής αποχής» παραγνώριζε τελείως τις επιπτώσεις του πολιτικού κλίματος στην «απόκρυψη» συγκεκριμένων ιδεολογικών τάσεων και επιπλέον ήταν εξαιρετικά κακοδιατυπωμένη και στρεβλή[8][...]

---

[1] Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών

[2] Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, στο οποίο αναφερόταν συχνά ο πρωτεργάτης των δημοσκοπήσεων στη Γαλλία Jean Stoetzel, προσφέρει η μαρτυρία του ίδιου του Μεγάλου Ναπολέοντα: μέσω ενός προσώπου της απόλυτης εμπιστοσύνης του, είχε αναθέσει επ' αμοιβή σε δώδεκα διακεκριμένα πρόσωπα, με διαφορετικές απόψεις, τα οποία δεν γνωρίζονταν μεταξύ τους, να του καταθέτουν κάθε μήνα μια μυστική έκθεση για τις τάσεις της κοινής γνώμης απέναντι στις κυβερνητικές πρακτικές· τις εκθέσεις αυτές παραλάμβανε σφραγισμένες, τις διάβαζε και τις έκαιγε, και κανείς από τους υπουργούς ή τους φίλους του δεν γνώριζε την ύπαρξή τους. Βλ. J. Stoetzel/A.Girard , Les sontages d'opinion publique, Paris 1973, σ. 39 και Roland Cayrol, Sondages. Moded' emploi, Paris 2000, σ. 31 επ.

[3] Βλ. H. Meynaud/D. Duclos, Les sondages d' opinionορίηίοιι, Paris 1985, σ. 12.

[4] Βλ. σχετικά AMFOGE, Report of the Allied Mission to Observe the Greek Elections, Department of State Publication 2522, Washington D.C. 1946, Γ. θ. Μαυροκορδάτου, Οι εκλογές και το δημοψήφισμα του 1946. Προοίμιο του εμφυλίου πολέμου, στο συλλογικό τόμο: Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950. Ένα έθνος σε κρίση, Αθήνα 1984, σ. 307-340 και Ηλ. Νικολακόπουλου, Η καχεκτική δημοκρατία, Αθήνα 2001, σ. 72-73.

[5] Βλ. AMFOGE, ό.π. (υποσ. 3), και R. J. Jessen/Ο. Kempthornel/J. F. Daly/W. Ε. Deming, Observations on the 1946 elections in Greece, American Sociological Review, τ. 14, τχ. Ι/Φεβρουάριος 1949, σ. 11-16.

[6] Η στατιστική δειγματοληψία είχε εφαρμοσθεί προηγουμένως μόνο στην έρευνα των «εργατικών οικογενειακών απολογισμών» του 1929, από την οποία όμως δεν είχε προκύψει καμία δημοσίευση. Βλ. Μ. Χουλιαράκη, Ιστορική Εξέλιξις της Κρατικής Στατιστικής εν Ελλάδι, 1821-1971, στον τόμο: Μ. Χουλιαράκη κ.ά., Στατιστικοί Μελέται 1821-1971, Αθήνα 1972, σ. 48. Η στατιστική δειγματοληψία χρησιμοποιήθηκε επίσης από τη δεύτερη Συμμαχική Αποστολή (AMFOGE 2) -η οποία συγκροτήθηκε ύστερα από αίτηση της ελληνικής κυβέρνησης, για την παρακολούθηση της αναθεώρησης των εκλογικών καταλόγων, ενόψει του Δημοψηφίσματος της 1ης Σεπτεμβρίου 1946- για τη διεξαγωγή εκτεταμένης πανελλαδικής έρευνας, με αντικείμενο τη διερεύνηση των δημογραφικών χαρακτηριστικών του ελληνικού πληθυσμού, με μέγεθος δείγματος 3.052 νοικοκυριά (13.813 άτομα). Βλ. R. J. Jessen/R. H. Blythe/O. Kempthorne/W. Ε. Deming, On a Population Sample for Greece, Journal of the American Statistical Association, τ. 42, 1947, σ. 357-384.

[7] Βλ. αναλυτικά Ηλ. Νικολακόπουλου, ό.π., σ. 77-80.

[8] Βλ. R. J. Jessen/O. Kempthorne, ό.π., Ηλ. Νικολακόπουλου, ό.π., σ. 78-79 και Ηλ. Νικολακόπουλου, Οι πολιτικές δημοσκοπήσεις στην Ελλάδα: κριτήρια αξιολόγησης και απαιτούμενες θεσμικές ρυθμίσεις, Κοινοβουλευτική Επιθεώρηση τχ. 21-22/1995, σ.28-34