Καινά δαιμόνια στον ΟΟΣΑ...(Του Γιάννη Βαρουφάκη)

http://hassapis-peter.blogspot.gr/2013/06/blog-post_737.html

Την περασμένη εβδομάδα συμμετείχα στις εργασίες του ΟΟΣΑ στο Παρίσι, στο πλαίσιο του ετήσιου Forum του διεθνούς οργανισμού, προσκεκλημένος του Γ.Γ. του ΟΟΣΑ, του κ. Άνχελ Γκούρια. Πριν τρεις μήνες είχα ξαναβρεθεί στο Παρίσι, και πάλι μετά από πρόσκληση του κ. Γκούρια, για να συζητήσουμε τις διεθνείς οικονομικές εξελίξεις. Απ΄ ό,τι μου είπε ο ίδιος,...

δεδομένης της προσωπικής του τραυματικής εμπειρίας (ως τέως υπουργός Οικονομικών του Μεξικού) με μη βιώσιμα χρέη, με καταρρέουσες τράπεζες, με επίπονα κουρέματα, και με μια ιδιαίτερα βαθιά κοινωνικο-οικονομική κρίση, προσπαθεί να εισάγει στον ΟΟΣΑ καινά δαιμόνια προσκαλώντας ανθρώπους από τους οποίους ζητά να αναταράξουν τα «λιμνάζοντα ύδατα» μιας κατεστημένης άποψης για την παγκόσμια οικονομία, η οποία άποψη (σύμφωνα με τον ίδιο τον Γ.Γ.) δεν έχει καταφέρει ούτε να ρίξει φως στην πραγματικότητα, ούτε και να προτείνει ικανοποιητικές λύσεις.

Στην πρώτη μας συνάντηση, αρχές Μαρτίου, μιλήσαμε διεξοδικά για τα αίτια της κατάρρευσης του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, το 2008, και την οικονομική κρίση που ακολούθησε παντού πριν θέσει, περί τα τέλη του 2009, την Ευρωζώνη σε αποδομητική πορεία. Αμέσως μετά, τόσο το γραφείο του Γ.Γ. του ΟΟΣΑ, όσο κι εγώ ο ίδιος, δημοσιοποιήσαμε εκείνη τη συζήτηση και κλείσαμε ραντεβού για να συνεχίσουμε τις ανταλλαγές απόψεων, με πρώτη αφορμή το Forum της προηγούμενης εβδομάδας.

Βέβαια, στην πατρίδα μας, στη χώρα όπου η Κρίση έχει εξάψει τη φαντασία πολλών, αυτές οι συναντήσεις παρουσιάστηκαν με καθαρά νεοελληνικό τρόπο: «Άλλος ένας βολεύτηκε στον ΟΟΣΑ», «Ο Βαρουφάκης αναλαμβάνει θέση στον ΟΟΣΑ» κ.λπ. κ.λπ. Επειδή εδώ στο protagon είμαστε μια παρέα, στην οποία όσο και να διαφωνούμε επιμένουμε να παραμένουμε διαφανείς, θεώρησα πρέπον και σωστό να σας πω ότι τίποτα από όλα αυτά δεν συμβαίνει. Ποτέ δεν θα δεχόμουν έμμισθη, οργανική θέση στον ΟΟΣΑ. Ο λόγος είναι απλός: Το αντίτιμο μιας τέτοιας θέσης είναι η απώλεια του δικαιώματος στην ανεξαρτησία, του δικαιώματος να καταθέτεις απόψεις στον δημόσιο διάλογο χωρίς την έγκριση του οργανισμού στον οποίο υπάγεσαι. Άλλο αυτό και άλλο να δεχθείς να συνομιλείς με τον Γ.Γ. του ΟΟΣΑ, να συμμετέχεις σε συνέδρια που οργανώνει, να τον συμβουλεύεις για θέματα που τον ενδιαφέρουν - εφόσον αυτή η σχέση παραμένει άμισθη, άτυπη και χωρίς καμία εκατέρωθεν δέσμευση.

Τώρα που ξεκαθαρίσαμε αυτό το ζητηματάκι, επιτρέψτε μου να έρθω στο μόνο πραγματικά ενδιαφέρον ζήτημα: Τι συζητήσαμε όσον αφορά την Κρίση; Αν και δεν μπορώ να δημοσιοποιήσω τις απόψεις που μου παρουσίασε ο κ. Γκούρια, μετά χαράς να σας μεταφέρω, περιληπτικά, αυτά που του είπα. [Αυτή είναι η χάρη του να μην έχω οργανική θέση κάπου (πέραν του πανεπιστημιακού χώρου που εξασφαλίζει την ακαδημαϊκή ελευθερία). Μπορώ να σας μιλώ ελεύθερα!]

Η τοποθέτησή μου είχε δύο σκέλη. Πρώτον, εξήγησα στον Γ.Γ. του ΟΟΣΑ το βασικό σκεπτικό που με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η ασκούμενη πολιτική ωθεί την Ευρωζώνη στην αποδόμηση. Δεύτερον, παρουσίασα ένα πρόγραμμα τεσσάρων σημείων το οποίο και είναι πολιτικά εφικτό και που θα βοηθούσε την Ευρωζώνη να υπερβεί τη μακροχρόνια υπαρξι(α)κή κρίση της. Στις γραμμές που ακολουθούν παραθέτω περίληψη της διττής αυτής τοποθέτησης.

Γιατί η Ευρωζώνη θα καταρρεύσει αν «πετύχει» η πολιτική της γενικευμένης αυστηρότητας

Καταρχάς, θα μου επιτρέψετε να μη χρησιμοποιώ τον όρο «λιτότητα». Ο όρος «αυστηρότητα» (που οι αγγλο-αμερικανοί μεταφράζουν ως austerity) αποδίδει πολύ καλύτερα την ασκούμενη στην Ευρώπη πολιτική. Πολύ απλά, η πολιτική αυστηρότητας στοχεύει στην εξάλειψη των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και τη χειραγώγηση του δημόσιου χρέους μέσω της περικοπής δημόσιων δαπανών και την αύξηση (κάποιων) φορολογικών συντελεστών (π.χ. του ΦΠΑ). (Δείτε εδώ για τον ορισμό της «αυστηρότητας».)

Η συνήθης κριτική εναντίον των «πολιτικών αυστηρότητας» είναι εκείνη που πρώτος ο John Maynard Keynes ανέπτυξε: ότι είναι καταδικασμένη να αποτύχει σε περιόδους που ο ιδιωτικός τομέας μειώνει τις δαπάνες του. Ο Keynes είχε, θεωρώ, δίκιο. Όμως, το επιχείρημα που κατέθεσα στον κ. Γκούρια πήγαινε λίγο «παραπέρα», όσον αφορά την Ευρωζώνη. Ουσιαστικά, του είπα, ότι ακόμα και να αποδειχθεί λάθος ο Keynes, ακόμα κι αν πετύχει η Ευρωζώνη την εξάλειψη των ελλειμμάτων των κρατών-μελών της μέσα από «πολιτικές αυστηρότητας», το αποτέλεσμα θα είναι η κατάρρευση της Ευρωζώνης.

Ο λόγος είναι απλός. Σε κάθε οικονομία, είτε αυτή είναι η Ελλάδα είτε η Ευρωζώνη συνολικά, ισχύει πάντα μια απλή σχέση (που οι αναγνώστες του protagon έχουν πρωτογνωρίσει εδώ) μεταξύ τριών καίριων μεταβλητών: του πλεονάσματος του κρατικού προϋπολογισμού (έστω τ = φόροι μείον δημόσιες δαπάνες), του εξωτερικού πλεονάσματος της οικονομίας (έστω ρ = εξαγωγές μείον εισαγωγές), και των πλεοναζουσών αποταμιεύσεων ή, αν προτιμάτε, των μη επενδυμένων αποταμιεύσεων (έστω σ = αποταμιεύσεις μείον επενδύσεις). Ποια σχέση; Η ισότητα που απαιτεί, βρέξει-χιονίσει, το άθροισμα σ+τ να ισούται με το ρ. Πιο απλά, σ+τ = ρ παντού και πάντα. Δηλαδή, το εξωτερικό πλεόνασμα είναι «καταδικασμένο» να ισούται με το άθροισμα των μη επενδυμένων αποταμιεύσεων και του κρατικού πλεονάσματος.

Για να σας δώσω μια εύκολη γραφική απεικόνιση, το γράφημα αυτό απεικονίζει τη σχέση μας (σ+τ = ρ) στην περίπτωση της Γερμανίας (ή μιας άλλης πλεονασματικής χώρας) πριν την Κρίση. Στο σημείο S1, όπου βρισκόταν η Γερμανία πριν το 2008, παρατηρούμε ένα μικρό, σχετικά, έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού (τ<0>0) και ένα σημαντικό εξωτερικό πλεόνασμα (ρ - το μέγεθος του οποίου, στο γράφημα, φαίνεται από το σημείο που τέμνει η χρωματιστή γραμμή που διαπερνά το σημείο S1 τον οριζόντιο άξονα).

Αντίθετα, ελλειμματικές χώρες (όπως η δική μας) βρίσκονταν στην αντίπερα «όχθη» του γραφήματος,βλ. εδώ, με ελλειμματικό εξωτερικό ισοζύγιο (ρ<0 -="" a="" href="http://varoufakis.files.wordpress.com/2013/05/3-ceb7-ceb4cf85cebdceb1cebcceb9cebaceae-cf84ceb7cf82-ceb5cf85cf81cf89ceb6cf8ecebdceb7cf82-cf80cf81ceb9cebd-cf84ceb7cebd-cebacf81ceaf.pdf" nbsp="" style="color: #de7008;" target="_blank">βλ. τα μαύρα βέλη στο γράφημα αυτό

 τα οποία καταγράφουν τις προ του 2008 τάσεις στην Ευρωζώνη.

Ξάφνου, ήρθε η Κρίση. Και τότε, από τη μία στιγμή στην άλλη, οι ροές των κεφαλαίων (βασικά των γερμανικών αποταμιεύσεων) αντιστράφηκαν βίαια. Οι επενδύσεις στην Περιφέρεια κατέρρευσαν (ωθώντας και το δικό μας σ σε θετικό πρόσημο, όπως ήταν εκείνο της Γερμανίας) την ώρα που τα ελλείμματα όλων των κρατών, πλεονασματικών και ελλειμματικών, αυξήθηκαν ελέω τόσο της τραπεζικής κρίσης όσο και της κρίσης στην πραγματική οικονομία. Βλ. την πορεία που υποδεικνύουν τα μαύρα βέλη σε τούτο το γράφημα.

Κάπου εκεί, σε αυτό το σημείο, περί το 2009, αρχίζει η αυστηρή εφαρμογή των «πολιτικών αυστηρότητας» όχι μόνο στις ελλειμματικές, αλλά και στις ίδιες τις πλεονασματικές χώρες. Από σημεία εκκίνησης όπως το σημείο S2 για χώρες όπως η Γερμανία και το σημείο D2 για χώρες της Περιφέρειας (βλ. αυτό το γράφημα), η Ε.Ε. πασχίζει να εκμηδενίσει τα ελλείμματα των κρατικών προϋπολογισμών - δηλαδή να «σπρώξει» τη μεταβλητή τ προς τον οριζόντιο άξονα που αντιστοιχεί με τ=0. Με άλλα λόγια, προσπαθεί να θέσει τις οικονομίες μας στα μονοπάτια που ορίζουν τα βέλη του γραφήματος: το κόκκινο βέλος για τις χώρες της Περιφέρειας και το πράσινο για τη Γερμανία και τις άλλες πλεονασματικές χώρες.

Έστω ότι, κόντρα στον John Maynard Keynes και τις προβλέψεις του, η Ευρώπη πετυχαίνει αυτόν τον στόχο με αποτέλεσμα, στο τελευταίο γράφημα, να φτάσουν οι χώρες της Περιφέρειας το σημείο D3 και χώρες όπως η Γερμανία το σημείο S3. Για να συμβεί αυτό όμως θα πρέπει, υποχρεωτικά, το εξωτερικό πλεόνασμα της Ευρωζώνης, συνολικά, να ισούται με το τεράστιο ποσό που υποδηλώνει η απόσταση των σημείων S3 και D3 επί του οριζόντιου άξονα. Όμως, αυτό είναι αδύνατον! Αν το εμπορικό πλεόνασμα της Ευρωζώνης με τον υπόλοιπο κόσμο αρχίσει να αυξάνεται τόσο πολύ, το ευρώ θα εκτιναχθεί στα ουράνια. Σε ένα υποτονικό παγκόσμιο οικονομικό στερέωμα όπου οι Κεντρικές Τράπεζες (πλην της ΕΚΤ) παράγουν ωκεανούς ρευστότητας με αποτέλεσμα να πέφτει η αξία των νομισμάτων τους, οι ευρωπαϊκές εξαγωγές δεν υπάρχει καμία των περιπτώσεων να φτάσουν στο σημείο που απαιτείται ώστε η «γενικευμένη αυστηρότητα» να πετύχει τους εκπεφρασμένους στόχους των Ευρωπαίων ιθυνόντων μας.

Οπότε; Οπότε το μόνο συμπέρασμα από τα πιο πάνω είναι πως η εμμονή στις «πολιτικές αυστηρότητας» που στοχεύουν στα σημεία D3 και S3 στο τελευταίο μας γράφημα θα καταστρέψει την παραγωγική βάση χωρών όπως η Ιταλία και η Ισπανία, θα καταδικάσει σε πρωτόγνωρη φτώχεια χώρες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία, και θα εμφυσήσει υφεσιακή ενέργεια σε χώρες όπως η Γερμανία. Όσο συνεχίζεται αυτή η διαδικασία, η αποδόμηση της Ευρωζώνης θα επιτελείται κάτω από την επιφάνεια. Κι όσο η ΕΚΤ και οι κυβερνήσεις μας καταφέρνουν να καλλιεργούν την εντύπωση μιας επιφανειακής σταθερότητας, τόσο πιο κοντά ερχόμαστε στη στιγμή της απότομης διάλυσης της νομισματικής μας ένωσης - μιας διάλυσης που θα συμβεί «απρόβλεπτα».

Και η εναλλακτική;

Το δεύτερο σκέλος των συζητήσεων μας με τον κ. Γκούρια και τους συνεργάτες του αφορούσαν εναλλακτικές πολιτικές που δύνανται να αποτρέψουν το κακό που θα βρει όλους μας, Ευρωπαίους και μη, σε περίπτωση που η Ευρωζώνη διασπαστεί. Οι αναγνώστες του protagon λίγο-πολύ μπορούν να φανταστούν τι είπα στον Γ.Γ. του ΟΟΣΑ επ’ αυτού. Ουσιαστικά, του παρουσίασα μια νέα έκδοση της πρότασης για την οποία έχω γράψει πολλές φορές εδώ - βλ. εδώ για μια περσινή έκδοσή της. Η ουσία της πρότασης αυτής, για την οποία δουλέψαμε με τον Stuart Holland πριν χρόνια και την οποία πρόσφατα αναδιαμορφώσαμε με τον καλό συνάδελφο και φίλο James Galbraith, είναι η εξής.

Στόχος πρέπει να είναι η εξισορρόπηση της Ευρωζωνικής οικονομίας. Μέσον για την επίτευξη του στόχου αυτού πρέπει να είναι υπάρχοντες θεσμοί, χωρίς αλλαγές στις Συνθήκες της Ε.Ε. οι οποίες, απλά, απαιτούν χρόνο και πολιτική βούληση που η Ευρώπη δεν διαθέτει. Οι θεσμοί που έχουμε στη διάθεσή μας είναι: η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ECB), ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας (ESM), η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΙΒ) και, τέλος, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (EIF). Μπορούν αυτοί οι τέσσερις θεσμοί να χρησιμοποιηθούν χωρίς να παραβιαστεί το γράμμα οποιασδήποτε Συνθήκης ή Καταστατικού Χάρτη (π.χ. της ΕΚΤ) αλλά με τρόπο που να εξισορροπεί την Ευρωζώνη, να καταργεί τη μαινόμενη τραπεζική κρίση, να ξεφουσκώσει το δημόσιο χρέος ολόκληρης της Ευρωζώνης, να τονώνει θεαματικά τις επενδύσεις (ιδίως στην Περιφέρεια), και να καταπολεμά την κοινωνική κρίση που πλήττει χώρες όπως η δική μας; Θεωρούμε πως η απάντηση είναι καταφατική.

Πρώτον, η τραπεζική κρίση μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα από το ESM και την ECB. Χωρίς να περιμένουμε την τραπεζική ενοποίηση (που δεν θα έρθει παρά μόνο αν πρώτα επιλυθεί η Κρίση), όλες οι τράπεζες που απαιτούν ανακεφαλαιοποίηση από τον ESM να περιέλθουν στην ιδιοκτησία του ESM ο οποίος, σε συνεργασία με την ECB, αλλάζει τα Διοικητικά Συμβούλια των τραπεζών αυτών, τις συρρικνώνει, τις ανακεφαλαιοποιεί και, εν τέλει, πουλά τις νέες, αναβαπτισμένες τράπεζες στους ανά τον κόσμο πλειοδότες.

Δεύτερον, το δημόσιο χρέος κάθε κράτους-μέλους σπάει σε δύο μέρη. Σε εκείνο που προβλέπεται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και στο «υπερβάλλον» χρέος. Η ΕΚΤ αναλαμβάνει τη διαχείριση του πρώτου, χωρίς να τυπώσει ούτε ένα ευρώ ή να αγοράσει ένα ομόλογο (βλ. Πολιτική 2 εδώ για το πώς μπορεί να συμβεί αυτό). Όσο για το δεύτερο μέρος του χρέους, του «υπερβάλλοντος»-τα-όρια-του-Μάαστριχτ χρέους, αυτό συνεχίζει να το εξυπηρετεί το κράτος-μέλος, με την προσθήκη ότι εισάγεται συντεταγμένη, προβλεπόμενη διαδικασία κουρέματος αυτού του χρέους σε περίπτωση που δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί - κάτι σαν τον νόμο Chapter 11 στην περίπτωση των υπό πτώχευση αμερικανικών επιχειρήσεων. Υπό αυτές τις συνθήκες μειώνεται κατά τουλάχιστον 30% το συνολικό χρέος της Ευρωζώνης των επόμενων 20 ετών ενώ, παράλληλα, αυξάνονται τα αντικίνητρα των κρατών-μελών να δανείζονται αλόγιστα.

Τρίτον, η ΕΙΒ και το EIF εκπονούν ένα νέο New Deal για την Ευρώπη, ένα πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα ανάκαμψης, της τάξης του 10% του Ευρωζωνικού ΑΕΠ. Οι επενδύσεις αυτές χρηματοδοτούνται κατά 50% από τα ομόλογα που εκδίδει η ΕΙΒ και κατά 50% από ομόλογα έργων (project bonds) τα οποία εγγυάται η ECB - αλλά που αποπληρώνονται από τα ίδια τα έργα (με τα κράτη-μέλη να παρέχουν εγγυήσεις σε περίπτωση που τα προσδοκώμενα κέρδη δεν αρκούν για την αποπληρωμή της ECB).

Τέταρτον, και τελευταίο, τα κέρδη του συστήματος κεντρικών τραπεζών από την... Κρίση, δηλαδή οι τόκοι που συσσωρεύονται λόγω της αύξησης των ανισορροπιών στο σύστημα Target2 της ECB, χρηματοδοτούν άμεσα προγράμματα ανακούφισης των πιο αδύναμων Ευρωπαίων πολιτών - π.χ. δημιουργία συστήματος κουπονιών τροφής (food stamps) και ενέργειας (energy stamps) που οι δικαιούχοι εξαργυρώνουν στα σούπερ μάρκετ, στη ΔΕΗ κ.λπ.

Επίλογος

Οι συζητήσεις που είχα με τον Γ.Γ. του ΟΟΣΑ μου προκάλεσαν ταυτόχρονα αισιοδοξί,α αλλά και ανησυχία. Αισιοδοξία που ο Γ.Γ. ενός σημαντικού παγκόσμιου οργανισμού ανησυχεί και γνωρίζει ότι η δεσπόζουσα οικονομική ιδεολογία οργανισμών, όπως ο δικός του, απεδείχθησαν μέρος τους προβλήματος και όχι της λύσης. Από την άλλη, είναι ανησυχητικό να παρατηρεί κανείς εκ των έσω τον συστηματικό τρόπο με τον οποίο οι τοξικές οικονομικές ιδεοληψίες πασχίζουν να αποτρέψουν τη μεγάλη αλλαγή νοοτροπίας που αποτελεί προαπαιτούμενο για την υπέρβαση της μισανθρωπικής Κρίσης.

Πηγή: protagon.gr