Του Γιώργου Καραμπελιά
Στα πρώτα χρόνια της σαρωτικής κρίσης, που άρχισε το 2009, με άδηλο τέλος –σήμερα, τέλη του 2012–, μπροστά στην πανθομολογούμενη ανικανότητα και διαφθορά των οικονομικών και πολιτικών ελίτ, ο ελληνικός λαός αναζήτησε, προς στιγμήν, τη σωτηρία στη λεγόμενη «πνευματική ηγεσία».
Βρέθηκε, όμως, μπροστά στην «προδοσία των διανοουμένων» και την πλήρη εξάντληση των πνευματικών ρευμάτων που σφράγισαν τη μεταπολιτευτική περίοδο.
Πρόκειται για ένα φαινόμενο παγκοσμίων διαστάσεων, χαρακτηριστικό πάντως για τον δυτικό κόσμο. Οι διανοούμενοι, άλλοτε «συνείδηση» των λαών τους (Ζολά ή Ντοστογιέφσκι, Τόμας Μαν ή Ζαν Πωλ Σαρτρ, Γκράμσι ή Καμύ), πρωτοπόροι στα νέα πολιτιστικά και πολιτικά ρεύματα, αντίπαλοι ή τουλάχιστον επικριτικοί προς την εξουσία –αρχίζοντας από την παράδοση του Βολταίρου και δημιουργώντας το πρότυπο του επαναστάτη διανοούμενου με τον Ροβεσπιέρο ή τον Σαιν Ζυστ–, σήμερα έχουν σιγήσει. ...
Οι προβεβλημένοι διανοούμενοι έχουν μεταβληθεί σε θεράποντες της εξουσίας, σε αστέρες των τηλεοπτικών μέσων και σε φορείς της κυβερνητικής πολιτικής των χωρών τους.
Επειδή στον χώρο μας συναντώνται και συγκρούονται ο ανατολικός και δυτικός άνεμος, χωρίς εμείς να έχουμε τη δυνατότητα του δημιουργικού μετασχηματισμού τους σε ένα νέο πρόταγμα –όπως κάναμε στις ευτυχέστερες στιγμές της ιστορίας μας–, κινδυνεύουμε να μεταβληθούμε σε ένα απλό συνοριακό σταθμό μεταξύ των δύο κόσμων και να εξαφανιστούμε ως ιδιαίτερο υποκείμενο και ως αυτόνομος πολιτισμός.
Για πολλά χρόνια, η ιδιοπροσωπία μας –αντλώντας από την αρχαία παράδοση, τον «ένδοξό μας βυζαντινισμό» και από τις πρόσφατες περιπέτειές μας– είχε τη δυνατότητα να αναδεικνύει μεγάλους ποιητές, από τον Σολωμό, τον Κάλβο και τον Καβάφη μέχρι τον Σεφέρη και τον Ελύτη, να παράγει διανοούμενους σαν τον Ίωνα Δραγούμη, τον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, τον Αδαμάντιο Κοραή, επαναστάτες διανοουμένους, σαν τον Ρήγα Βελεστινλή, και ζωγράφους, όπως ο Παρθένης, ο Κόντογλου, ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος. Στη μεταπολίτευση, όμως, μετά από μια έξαρση δέκα ή δεκαπέντε χρόνων οι διανοούμενοι, κατ’ εξοχήν εκείνοι των κοινωνικών επιστημών, οι δημοσιογράφοι, οι συγγραφείς που, στη μετεμφυλιακή περίοδο, μέχρι τη στρατιωτική δικτατορία, ήταν κατά ένα μεγάλο ποσοστό υπό διωγμόν, μεταβλήθηκαν, στις νέες συνθήκες της πληροφοριακής και επικοινωνιακής έκρηξης, σε αναπόσπαστο τμήμα της άρχουσας ελίτ, στα όρια του επιχειρηματία, του διανοουμένου, και προ παντός του μεταπράτη.
…Η διανόηση, ως ευρύτερη κοινωνική κατηγορία, αποτέλεσε εν τέλει την σημαντικότερη κοινωνική βάση του σημιτικού εκσυγχρονισμού, όντας ταυτόχρονα και ο ιδεολογικός εκφραστής της. Η περίοδος του σημιτικού εκσυγχρονισμού αποτέλεσε την περίοδο κατά την οποία τα διανοούμενα στρώματα κατέστησαν ηγεμονικά στην ταξική συμμαχία μεταπρατών επιχειρηματιών, πολιτικών, κρατικής γραφειοκρατίας και διανοουμένων. Μάλιστα, στην ίδια την κυβέρνηση Σημίτη, το καθηγητικό κατεστημένο θα εκπροσωπείται προνομιακά με μια πληθώρα εκπροσώπων του, με επικεφαλής τον ίδιο τον πρωθυπουργό.
Γι’ αυτό εξ άλλου και η πολιτική των κυρίαρχων μεγάλων δυνάμεων, ιδιαίτερα των Αγγλοσαξόνων, των ΗΠΑ και της Αγγλίας, θα επικεντρωθεί προνομιακά στον επηρεασμό και την ιδεολογική «καθοδήγηση» της διανόησης, ως αποφασιστικής σημασίας άξονα ελέγχου και επηρεασμού των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων της χώρας. Η ιδεολογία, η πνευματική και πολιτισμική ηγεμονία, κατέστη αποφασιστικό όπλο της κυριαρχίας, σε μια εποχή που είχε αδυνατίσει ο ρόλος, αλλά και ο έλεγχος, άλλων πυλώνων της εξουσίας και της εξάρτησης, όπως ο στρατός ή η εκκλησία. Τα αγγλοσαξονικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, σε διασύνδεση με τις εγχώριες αντένες των κολλεγίων και των ποικίλων ιδρυμάτων και αποστολών, θα καταστούν οι σχεδόν αποκλειστικοί φορείς διαμόρφωσης των ηγετικών ομάδων της πολιτικής και της διανόησης.
Σήμερα όμως η «υλική βάση» του παγκοσμιοποιητικού εκσυγχρονισμού έχει συντριβεί, η ίδια η κοινωνική βάση της διανόησης, ως ενιαίας κοινωνικής κατηγορίας έχει διαρραγεί ανάμεσα στα ραγδαία φτωχοποιούμενα μεσαία στρώματα και τις ανώτερες κοινωνικές ομάδες. Η μεταπολίτευση, που είχε έλθει με τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες, για να σηματοδοτήσει ένα ακόμα βήμα στην πορεία της αυτεξουσιότητάς μας, κείτεται πλέον συντρίμμια μπροστά μας, μπροστά μας κείτονται ξέπνοες και οι κύριες ιδεολογικές της συνιστώσες.
…Πριν το ’22, με κράτος ή χωρίς αυτό, αυτόνομοι ή υποταγμένοι, συγκροτούσαμε την ταυτότητά μας με επίκεντρο το Αιγαίο και δύο πτέρυγες, δυτικά την ελληνική χερσόνησο και ανατολικά τη Μ. Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη. Έτσι συνέβαινε για 3.000 χρόνια τουλάχιστον, από τον… Τρωικό Πόλεμο έως το 1922, όταν ο ελληνισμός έχασε τον ανατολικό πνεύμονά του και έμεινε κλεισμένος στην ελλαδική χερσόνησο και τα νησιά μας, ενώ το Αιγαίο από επίκεντρο μεταβλήθηκε σε σύνορο. Το 1922 σημάδεψε οριστικά και αμετάκλητα το τέλος του οικουμενικού, ευρύτερου ελληνισμού. Τα γεγονότα που ακολούθησαν, μετά το 1922, ήρθαν να επισφραγίσουν και να ολοκληρώσουν αυτή την απώλεια. Οι Έλληνες, από τη Μ. Ασία, την Κωνσταντινούπολη, την Αίγυπτο, τον Πόντο, τη Β. Ήπειρο, στριμώχτηκαν σταδιακά, με αλλεπάλληλα κύματα φυγής, στην αρχέγονη κοιτίδα μας, την ελληνική χερσόνησο και τα νησιά μας.
Το νέο ιστορικό διακύβευμα του Ελληνισμού καθίσταται επομένως είτε η ολοκλήρωσή του, με μια στροφή προς τα μέσα και προς την ιστορία του, είτε η εξαφάνισή του, ως ιδιαίτερου ιστορικού υποκειμένου. Μέσα από μια τραγική ειρωνεία της ιστορίας, είμαστε υποχρεωμένοι είτε να ολοκληρωθούμε, ξεπερνώντας επιτέλους τον «καημό της ρωμιοσύνης», είτε να εξαφανιστούμε από το ιστορικό προσκήνιο. Η μοναδική μας διέξοδος θα ήταν η «στροφή προς τα μέσα», ώστε να βρούμε τη δύναμη να ανασυγκροτήσουμε, από το ιστορικό DNA μας, έναν ατόφιο οργανισμό.
Το Παρόν
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου